Popultej sie we ślōnskij gŏdce*

Drodzy Siłacze! Postów na temat całkowitego zanurzenia pojawiło się na Językowej Siłce już kilka. Oferowały one m.in. fantastyczną pomoc w postaci źródeł, które można wykorzystać do otoczenia się treściami w danym języku by jego nauka była jeszcze efektywniejsza.

Jeśli jeszcze się z nimi nie zapoznałeś, koniecznie przeszukaj artykuły Siłki i sprawdź, czy “Twoje” języki [już] się pojawiły.

Dziś będzie nie inaczej. Zanim jednak przejdziemy do popluskania się w śląskim, kilka słów wstępu.

Język, dialekt, gwara, …?

Zacznijmy od tego, co to w ogóle jest ten śląski (śl. ślōnskŏ gŏdka, ślůnsko godka). Śląskim, albo po prostu gŏdkōm, posługuje się rdzenna ludność Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego oraz reliktowo część ludności Dolnego Śląska¹. Za moich czasów szkolnych mówiło się “gwara śląska”, dziś oficjalnie jest to etnolekt, choć publikacje językoznawcze klasyfikują go jako dialekt języka polskiego¹. Dla wielu z nas, Ślązaków, w naszym osobistym odczuciu jest to jednak osobny język. Michał Sebastian, oficjalny konsultant ds. mowy śląskiej w serialu Diagnoza oraz współautor bloga belekaj, wybrnął z tego używając terminu mowa śląska. Śląski nie jest jednak jednolity i trochę różni się w zależności od rejonu – inaczej mówi się w okolicach Opola, inaczej w rejonie GOP-u czy Rybnika, a jeszcze inaczej na Śląsku Cieszyńskim. Różnice obejmują m.in. wymowę, gramatykę czy pisownię. Nie wpływają one jednak na zrozumienie. Spotkałam się z opinią, że to właśnie przez tę niejednolitość śląski, mimo usilnych starań śląskich działaczy, wciąż nie został uznany za język.

Podręczniki i książki

Szukając podręczników do ślōnskij gŏdki, trafiłam na informację, że nie istnieje na razie kompletny podręcznik do samodzielnej nauki śląskiego, choć prace nad takowym trwają². Kontynuując jednak poszukiwania, trafiłam na dwie książki, które świetnie sprawdzą się na początek:

– Gōrnoślōnski ślabikŏrz  – ŚLĄSKI ELEMENTARZ powstał z myślą głównie o uczniach szkoły podstawowej, ale myślę, że dorosłych również może zaciekawić i zapoznać z językiem i kulturą Górnego Śląska (tutaj znajdziemy podgląd zawartości);

– Rozmówki śląskie autorstwa Marka Szołtyska to publikacja, która sprawdzi się bardziej dla tych, którzy lubią jasno wyłożone zasady.

Do tej listy dodam jeszcze Elementarz śląski, który może stricte podręcznikiem nie jest, zawiera natomiast m.in. zbiór pisanych po śląsku ciekawostek nt. śląskiej kultury i zwyczajów, wraz ze słowniczkiem.

Literatura

Dla niektórych może to być zaskoczeniem, ale literatura śląska i po śląsku istnieje i ma się dobrze. Świetną robotę w jej promowaniu robi wydawnictwo Silesia Progress. Na stronie wydawnictwa można zapoznać się z listą do tej pory wydanych książek.

Więcej książek o Śląsku i po śląsku znajdziemy na stronie http://www.niebo-pieklo.pl/ksiazki-slaskie/.

Ponadto bogatą bibliografię można znaleźć na stronie Fizymatynta Grzegorza Kulika. Na tej stronie można też pobrać darmowego e-booka Ôbrane teksty ze bloga poslunsku.eu.

Za darmo można też pobrać m.in. Bajki Hankowe (po śląsku, polsku i rosyjsku) ze strony Klubu Twórców Górnośląskich Karasol.

Kursy

Jeśli chodzi o kursy języków obcych, to udało mi się znaleźć poniższe informacje na temat takowych:

• Kursy o Śląsku i po śląsku;
• Kurs śląskiego jak angielskiego – wywiad z p. Aleksandrem Lubiną,

są one jednak z zeszłego roku i nie udało mi się jeszcze potwierdzić, czy kursy są obecnie kontynuowane.

YouTube, Facebook

• Chwila z Gŏdkōm – fantastyczny kanał edukacyjny ô ślōnskij gŏdce;
• Niklaus Pieron – wprawdzie na tym kanale przeważająca część filmów dotyczy gier, można tam jednak znaleźć również filmy w ślōnskij i o ślōnskij gŏdce i Śląsku – na przykład Tuwim po śląsku;
• Ślónsko godka dla Hanysów i Goroli – świetna strona facebookowa ze śląskim słownictwem w bardzo przystępnej formie obrazkowej;
• Godej, czytej a pisz – więcej śląskiego słownictwa z odnośnikami do Dykcjōnorza.

Blogi, strony internetowe

• belekaj.eu –  fantastyczny blog o podróżowaniu i nie tylko, po śląsku, ale są też wpisy po polsku.
• gryfnie – znany może najbardziej jako sklep z kolekcją zainspirowaną śląskim. słownictwem. Jest to jednak nie tylko sklep, ale również, jak sami twórcy piszą, strona internetowa i fanpage na facebooku, gdzie można się dowiedzieć zarówno o dawnych śląskich tradycjach jak i dzisiejszym Śląsku.
• Oschl – Blog ôd Rafała Szymy – blog z przekładami, felietonami, podkastem i fragmentami tekstów literackich po śląsku.
• Fizymatynta – strona Grzegorza Kulika, autora kanał Chwila Z Gŏdkōm, i jeszcze więcej artykułów oraz materiałów.
• Chop w kuchni – strona facebookowa i blog kulinarny po śląsku (jest to troszkę inny śląski niż „mój”, bo, jak sam autor mówi, „jego muter urodziōła sie w Łopolskim, a łōni tam przeca gołdajōm, a niy godajom”).

Muzyka, kabaret

• Oberschlesien – śląski zespół z Piekar Śląskich wykonujący industrial metal:

• Frele – frela to po śląsku ‘dziewczyna’. Dziewczyny przerabiają na śląski i wykonują znane utwory polskiej i światowej muzyki i robią to z humorem:

• Kabaret Młodych Panów – przedni śląski kabaret z Rybnika. Skecze po śląsku wykonują oni zazwyczaj tylko na Śląsku, ale można ich znaleźć całe mnóstwo na YouTube. Tutaj dla smaczku Matura po śląsku:

https://www.youtube.com/watch?v=l-N0Z32KbiA

(Uwaga! Stanik to po śląsku zdrobniale Stanisław.)

• Kafliki – śląski kabaret wykonujący również piosenki po śląsku;
• Kabaret Rak – śląski kabaret powstały w roku w 1981 w Rudzie Śląskiej.

Telewizja

• TVP 3 Katowice – Dej pozór – program o współczesnym Śląsku, po śląsku;
• Diagnoza – serial TVN, którego akcja rozgrywa się w szpitalu na Śląsku. Bohaterowie posługują się językiem polskim, ale też śląskim;
• Święta Wojna – kultowy serial komediowy znany chyba każdemu Ślązakowi. Niegdyś emitowany przez TVP2, obecnie można go oglądać na TVS.

Aplikacje i słownik

• Słownik języka śląskiego – słownik polsko-śląski i śląsko-polski w postaci aplikacji na telefon;
• Dykcjōnorz – tutaj można sprawdzić śląskie słowo wraz z jego odmianą i przykładami użycia. Jest też opcja przeglądania słów;
• Słownik polskich słówek i wyrażeń gwarowych – Dziennik Zachodni – zbiór artykułów z listami śląskich słówek i przykładami użycia.

Wiadomości, nauka

• Wachtyrz.eu – portal informacyjny o Śląsku i po śląsku;
• Wikipedyjo – Wikipedia po śląsku.

Memy

Tej sekcji chyba nie trzeba dodatkowo opisywać. Memy z przymrużeniem oka:

• Godej po naszymu;
• Ty pieronie godej po naszymu;
• Co by pedzioł Szekspir?.

I to już tyle ode mnie na dziś. Choć lista ta zdecydowanie nie jest wyczerpująca, mam nadzieję, że każdy choć trochę zainteresowany ślōnskōm gŏdkōm znajdzie tutaj coś dla siebie.

Chowcie sie. Pyrsk!

Maja

* pultać (sie) – pluskać (się), chlapać; też: brudzić (się)