Bośnia i Hercegowina – na pewno wszyscy o niej słyszeli, ale mało kto wie, jak wyjątkowy jest ten kraj. Bośnia i Hercegowina… już sama nazwa sugeruje połączenie dwóch krajów. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana... W tym artykule pomogą Ci ją zrozumieć. Gwarantuję, że po przeczytaniu do końca docenisz piękno i różnorodność Bośni i Hercegowiny oraz jej kultury.
Bośnia i Hercegowina – podstawowe informacje
Zacznijmy od tego, czym jest Bośnia, czym Hercegowina, a czym Bośnia i Hercegowina. W tym przypadku sytuacja nie jest jeszcze skomplikowana. Bośnia obejmuje większość obszaru kraju, natomiast Hercegowina jest jej mniejszą, południową częścią.
Bośnia oraz Hercegowina to dwie główne krainy geograficzno-historyczne państwa o nazwie Bośnia i Hercegowina. Co ciekawe, na terenie drugiej z krain znajduje się Neum, będące jedynym miastem bośniackiego wybrzeża, które jest drugim najmniejszym wybrzeżem świata. Jego długość wynosi zaledwie 22 km, a mniejsze od niego jest jedynie wybrzeże Monako. Będąc w Chorwacji, w okolicach półwyspu Pelješac, aby przejechać z jednej części Dalmacji do drugiej, konieczne jest zatem albo przepłynięcie promem albo posiadanie paszportu. Co ciekawe Neum jest zamieszkane w ponad 97% przez Chorwatów.
Państwami sąsiadującymi z Bośnią i Hercegowiną są: Serbia od wschodu, Czarnogóra od południowego wschodu oraz Chorwacja od północy i od zachodu. Terytorium Bośni i Hercegowiny zajmują w większości tereny górzyste, stanowiące blisko 90% jej obszaru. Co więcej, blisko połowa terytorium kraju jest zalesiona.
Ciekawostka dotycząca wybrzeża:
Dlaczego tak mały skrawek wybrzeża dzieli Dalmację na dwie części? U schyłku XVII wieku, gdy Republika Dubrownicka podlegała Turcji, Dubrowniczanie zażądali, aby ich terytorium zostało oddzielone od wrogiej im Republiki Weneckiej zarówno od północy jak i od południa. W ten sposób dzisiejsze bośniackie wybrzeże – będące właśnie tą północną granicą – zostało zajęte przez Turków i już nigdy więcej nie stanowiło części Dalmacji. Obecnie Chorwacja w celu rozwiązania problemu z podziałem swojego terytorium na dwie części buduje most o nazwie Pelješki most, który połączy kontynentalną Chorwację z eksklawą, na której terenie znajduje się m.in. słynne miasto Dubrownik. Budowie mostu opiera się Bośnia i Hercegowina, ponieważ w pewnym sensie zablokuje jej on dostęp do otwartego morza. Koniec budowy przewidziany jest na 2022 rok.
Aktualizacja z 2023 roku: most już powstał i można z niego korzystać! 🌁
Bośnia i Hercegowina – podział administracyjny
Teraz przejdźmy do kwestii bardziej skomplikowanej – podziału administracyjnego państwa. Otóż Bośnia i Hercegowina składa się z trzech części: Federacji Bośni i Hercegowiny, Republiki Serbskiej oraz Dystryktu Brczko.
Federacja Bośni i Hercegowiny
Pułapka! Nazwa nie przekłada się 1:1 na krainy geograficzno-historyczne. Na Federację Bośni i Hercegowiny składa się tylko część historycznych krain Bośni oraz Hercegowiny. Jest to część kraju zamieszkiwana głównie przez Boszniaków (tak, BoSZniaków) oraz Chorwatów. O różnicy między Boszniakami przez „sz” i Bośniakami przez „ś” przeczytacie w dalszej części artykułu.
Republika Serbska
Pułapka! Nie należy mylić Republiki Serbskiej z Republiką Serbii, dlatego że ta druga jest oficjalną nazwą państwa znanego wszystkim jako Serbia. Republika Serbska natomiast jest częścią państwa Bośnia i Hercegowina zamieszkaną w 90% przez ludność serbską (stąd nazwa). Tak samo jak w przypadku Federacji, terytorium Republiki Serbskiej obejmuje część historycznych krain Bośni oraz Hercegowiny.
Dystrykt Brczko
Pułapka! Dystrykt Brczko – będący trzecią częścią składową państwa – formalnie stanowi część zarówno Federacji Bośni i Hercegowiny, jak i Republiki Serbskiej. Jest częścią historycznej krainy Bośni i leży na północy kraju.
Dla łatwiejszego zrozumienia tych kwestii przedstawiamy mapę Bośni i Hercegowiny z zaznaczonym podziałem administracyjnym oraz podziałem geograficzno-historycznym.
Autorstwa Central Intelligence Agency – CIA World Factbook – after modifications transferred from Polish Wikipedia., Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8800197
Prezydent czy prezydenci?
O ile każda z części składowych państwa ma własny parlament oraz głowę terytorium, o tyle sprawa związana z głową państwa nie jest tak oczywista. Prezydium całego państwa Bośni i Hercegowiny składa się z trzech członków wybieranych na czteroletnią kadencję: Boszniaka (o tym, dlaczego Boszniaka, a nie Bośniaka, piszemy niżej), Chorwata i Serba. W ciągu kadencji zamieniają się oni co osiem miesięcy. Dzięki temu każdy członek prezydium sprawuje władzę w sumie przez 16 miesięcy (1 rok i 4 miesiące). Warto podkreślić, że każdy z nich wybierany jest jedynie przez wyborców swojej narodowości.
Bośnia i Hercegowina – ludność
Bośnię i Hercegowinę zamieszkują niecałe 4 miliony osób, w skład których wchodzą trzy główne grupy etniczne: Boszniacy stanowiący 48% ludności, Serbowie – 33% i Chorwaci – 15%.
Dlaczego napisaliśmy Boszniacy, a nie Bośniacy, co wynikałoby z nazwy państwa? Mianem Bośniaków można nazwać zarówno bośniackich Serbów, bośniackich Chorwatów, jak i bośniackich Muzułmanów. Przed wojną w Jugosławii bośniaccy Muzułmanie byli osobnym narodem, dlatego słowo muzułmanie w tym konkretnym kontekście pisano wielką literą (i my też stosujemy taką pisownię). Po wojnie zmieniono nazwę przedstawicieli tego narodu na Boszniaków, stąd też Boszniakami nazywa się jedynie tę ostatnią grupę etniczną.
Bośnia i Hercegowina – języki
Podobnie skomplikowanie wygląda sprawa z językami urzędowymi Bośni i Hercegowiny. Oficjalnie mamy trzy języki: bośniacki, chorwacki oraz serbski. Najciekawsze jest to, że różnice pomiędzy nimi są na tyle niewielkie, że użytkownicy każdego z tych języków nie mają problemu z porozumiewaniem się. Co więcej, niektórzy lingwiści uważają nawet, że nie różnią się one od siebie bardziej niż przykładowo różne warianty języka angielskiego.
Jednakże bośniacki jest jedynym z tych trzech języków, który na przestrzeni wielu lat miał cztery alfabety: łaciński, cyrylicę, bośniacką odmianę cyrlicy zwaną bosančica oraz nawet arabski w formie przystosowanej do systemu fonetycznego języka bośniackiego. Obecnie w użyciu są jedynie pierwsze dwa z nich; arabski natomiast był używany tylko do połowy XX wieku. Warto dodać, że na język bośniacki silnie wpłynął islam, co widać po licznych zapożyczeniach z języków: tureckiego oraz arabskiego, a także po zachowaniu w wymowie głoski [h], której artykulacja zanika w potocznym serbskim oraz chorwackim. Może to wynikać z faktu, że zarówno w tureckim, jak i arabskim ta głoska pełni ważną rolę.
Wyznania
Nieprzypadkowo wspomnieliśmy o islamie. W Bośni i Hercegowinie przeważają trzy główne wyznania: islam, prawosławie oraz katolicyzm. Większość wyznawców pierwszego z nich stanowią Boszniacy, drugiego przeważnie Serbowie, natomiast katolicy to w większości Chorwaci. Ta wyjątkowa różnorodność kulturowa sprawia, że na bardzo małej przestrzeni możemy znaleźć i meczet, i cerkiew, i kościół katolicki. Dzięki temu stolicę tego kraju, czyli Sarajewo, śmiało można nazwać centrum trzech kultur. Niektórzy idą o krok dalej i nazywają je nawet „Jerozolimą Europy”.
Bośnia i Hercegowina – co warto zobaczyć podczas podróży?
Stary Most w Mostarze
Jest symbolem Bośni i Hercegowiny, został wybudowany w XVI wieku na zlecenie sułtana Sulejmana. W 1993 r. w czasie wojny most został zburzony, odnowiono go i w roku 2005 został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Co ciekawe od 1968 roku odbywają się skoki młodych mężczyzn z mostu do wody. Zawody te odbywają się co roku pod koniec lipca. Ich uczestnicy wykonują skoki na tzw. główkę oraz na nogi. Przy pierwszej z kategorii skaczący starają się wydać jak najgłośniejszy plusk, z kolei skacząc na nogi oczekuje się odwrotnego rezultatu. Most ma wyskość 24 metrów, więc młodzieńcy muszą wykazać się niezwykłą odwagą.
Wodospady Kravica
Wodospady znajdują się wzdłuż rzeki Trebižat na południu kraju, zaledwie 10 km od Međugorje. Mają 120 metrów szerokości i 28 metrów wysokości. Przy wodospadach można się wykąpać oraz rozbić namiot.
Baščaršija
To targ w Sarajewie, który jest historycznym i kulturalnym centrum miasta. W Baščaršiji znajduje się kilka ważnych budynków historycznych, takich jak meczet Gazi Husrev-bega i wieża zegarowa. Słowo Baščaršija pochodzi od tureckiego słowa baş, co po turecku znaczy „głowa”, Baščaršija oznacza więc „główny bazar”.
Ciekawostki o Bośni i Hercegowinie:
- Na terenie Bośni i Hercegowiny urodził się Ivo Andrić, jedyny zdobywca Nagrody Nobla z literatury z krajów byłej Jugosławii. Andrić w swoich dziełach bardzo chętnie opisywał życie w Bośni oraz jej historię.
- Walutą Bośni i Hercegowiny jest marka zamienna, która w 1998 roku zastąpiła dinary bośniackie.
- Bośnia i Hercegowina plasuje się na dziesiątym miejscu na świecie jeśli chodzi o ilość spożywanej kawy. Więc jeśli jesteście kawoholikami z pewnością musicie odwiedzić ten kraj!
- Pierwszy regularnie kursujący tramwaj w Europie znajdował się w Sarajewie i zaczął funkcjonować w 1885 roku. Ponadto Sarajewo jest także pierwszym europejskim miastem z całodobową linią tramwajową. Kiedy na koncie prawie pusto, a Wam zostało kilka marek zamiennych w portfelu o każdej porze dnia i nocy skorzystajcie z tego kultowego środka transportu.
- W ciągu 100 lat Sarajewo stanowiło część sześciu państw: Imperium Osmańskiego, Monarchii Austro-Węgierskiej, Królestwa SHS/Królestwa Jugosławii, Niepodległego Państwa Chorwackiego, Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii oraz obecnie Bośni i Hercegowiny.
- W 1984 roku w Sarajewie odbyły się Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Co ciekawe była to druga w historii taka impreza sportowa organizowana w państwie socjalistycznym. Pierwszą były Letnie Igrzyska Olimpijskie zorganizowane w Moskwie 4 lata wcześniej.
- Na terenie Parku Narodowego Sutjeska rozpościerającego się niedaleko granicy Bośni i Hercegowiny z Czarnogórą znajduje się jeden z ostatnich zachowanych lasów pierwotnych w Europie.
- Ostatnim, najbardziej kontrowersyjnym i zadziwiającym faktem jest to, że Bośnia i Hercegowina mogła mieć w przeszłości piramidy. Pewien bośniacki amatorski archeolog, Semir Osmanagić wysunął tezę, iż wzgórza w pobliżu miejscowości Visoko (około 30 km na północ od Sarajewa) są pozostałościami piramid zbudowanych 14 tysięcy lat temu przez zamieszkujący wówczas zachodnie Bałkany lud. Jednakże wielu badaczy krytykuje teorię Osmanagicia uważając ją za nieprawdziwą, z tego względu, iż nie jest ona poparta żadnymi profesjonalnymi badaniami, a ludzie z nim pracujący to głównie ochotnicy i amatorzy.
Podsumowanie
Jak zdążyliście już zauważyć, Bośnia i Hercegowina jest krajem nietuzinkowym, niezwykle zróżnicowanym etnicznie oraz religijnie. Mimo tego, że była ogromnie poszkodowana przez wojnę towarzyszącą rozpadowi Jugosławii, nieustannie stara się odbudować. Funkcjonuje ona na nietypowych zasadach, które utrudniają sprawne i skuteczne zarządzanie państwem. Trzy kultury przeplatające się na jej terenie są niezwykłym bogactwem, które zdecydowanie warto jest odkryć.
Skoro interesują kraje bałkańskie, bardzo możliwe, że poniższe artykuły Językowej Siłki również mogą okazać się dla Ciebie wartościowe (kliknij tytuł, aby przejść do tekstu):
- “Każda wieś ma swój głos” – język słoweński i jego dialekty
- Bułgaria, jakiej nie znacie, czyli wyjątkowe miejsca dla miłośników dzikiej przyrody.
