Język estoński – wprowadzenie & poradnik samodzielna nauka języka estońskiego 🇪🇪

Język estoński to język, o którym w Polsce wiadomo niewiele. Niektórym może się kojarzyć po prostu z Estonią, inni powiedzą, że jest podobny do języka fińskiego, znajdą się także pojedynczy śmiałkowie, którzy sądzą, że jest to język podobny do rosyjskiego. Z estońskim, jego promocją i nauką w Polsce jest o tyle trudno, że żadna uczelnia nie oferuje studiów filologicznych o takiej specjalizacji, szkoły językowe raczej nie uczą estońskiego, a jedyną formą poznania tej ugrofińskiej mowy jest nauka własna (m.in. przez różne narzędzia internetowe i aplikacje) lub wyjazd na dłuższy czas do tego kraju.

Chciałbym Was zapoznać z podstawami tego języka, bo kto wie, może kiedyś będziecie go potrzebować. Zapraszam na małą podróż przez fonetykę, podstawy gramatyki i podręczne słownictwo języka estońskiego.

Do jakiej rodziny należy język estoński?

Zaczynając temat o jakimkolwiek języku, warto wspomnieć o tym, do jakiej rodziny i grupy językowej należy oraz zapoznać się z jego historią, ponieważ często ma to wpływ na zasób słownictwa danego języka. Zatem język estoński należy do grupy języków ugrofińskich. Również języki fiński i karelski również do niej należą. W szerszym ujęciu to należą one wszystkie, razem z węgierskim, do dużej uralskiej rodziny językowej. Język estoński nie jest spokrewniony z żadnym językiem romańskim, germańskim, ani tym bardziej słowiańskim. Zdecydowanie bliżej mu do języka fińskiego, albo innych języków używanych przez ludy żyjące w Karelii, na Uralu i na północno-zachodniej Syberii. Jednak możemy usłyszeć w estońskim wiele zapożyczeń z języka niemieckiego, szwedzkiego i rosyjskiego, głównie z tego powodu, że tereny obecnej Estonii przez stulecia zmieniały właścicieli od szwedzkich monarchów, przez polskiego króla Stefana Batorego, po rosyjskich carów. 

Panowanie obcych władców również przez długie wieki utrzymywało status języka estońskiego na niskim poziomie – w zasadzie do XIX wieku był to język niewykształconej, niepiśmiennej ludności wiejskiej. Dopiero w dobie romantyzmu i na fali przebudzenia narodowościowego zaczęły powstawać pierwsze utwory literackie czy spektakle teatralne w tym języku. Co najważniejsze estoński zaczął być językiem wykładowym na uczelniach i w szkołach. Językiem urzędowym stał się dopiero w XX wieku pod uzyskaniu niepodległości w 1918 roku i po ukończonej wojnie estońsko-bolszewickiej. W czasie okupacji sowieckiej w latach 1940-1991 język estoński musiał dzielić tytuł języka urzędowego z językiem rosyjskim.

Jak wygląda estoński alfabet?

W estońskim alfabecie brakuje kilku znanych nam liter, jak: c, f, y, z. Występują one tylko w słowach obcego pochodzenia, np. Coca-Cola. 

Jak wymawiać tajemnicze samogłoski z kropeczkami?

ä – podobne do fińskiego ä, brzmi trochę „ziewnięcie” przy jednoczesnym powiedzeniu „a”,

ö – podobne do niemieckiego odpowiednika, usta należy złożyć jak do tzw. „dziubka” i przy tym otworzyć nieco buzię,

õ – jak polskie [y], tylko bardzo gardłowo,

ü – jak fińskie [y], brzmi także trochę, jak niemiecki odpowiednik, jednak tylnogardłowo.

Akcent w estońskim jest stały i zazwyczaj pada na pierwszą sylabę. Ponadto w estońskim występują zróżnicowane głoski pod względem długości wymawiania: krótka, długa i hiperdługa. Zazwyczaj dłużej wymawiana głoska jest napisana podwójnie (np. aa, pp, kk itd.), jednak nie jest to regułą i w niektórych formach gramatycznych trzeba się nauczyć na pamięć długości wymowy danej litery. Długość wymawianej głoski może mieć kluczowe znaczenie przy zrozumieniu danego słowa. Nie trzeba daleko szukać przykładów: keel (język) i kell (godzina, zegar).

Język estoński – co może utrudniać naukę?

1. Nieregularność. Ponoć francuski w tym temacie króluje, ale czy ktoś go porównywał z estońskim? „Dopełniacz” i „biernik” rzeczownika, którego trzeba się uczyć na pamięć (o nich dalej, nie są to dokładne odpowiedniki naszych przypadków). Mnóstwo słów z nieregularną odmianą. Nie zawsze logiczne dla polskiego umysłu, używanie drugiego bezokolicznika z końcówką –da/(-ta).
2. Bezdźwięczne wymawianie dźwięcznych spółgłosek. Pokrótce: b, d, g w estońskim wymawia się jak [p], [t], [k]. Trzeba być niezwykle uważnych słuchaczem, by odróżnić bezdźwięczne [b] od [p]. Jest różnica!
3. Wymiany głoskowe w temacie wyrazu. Próba: nägema i näen (‘widzieć’ i ‘widzę’) to tylko jeden z łagodnych przykładów tajemniczego znikania pewnych spółgłosek w wyrazach czy zmian samogłosek na inne. Inny przykład: lugema i loen, znaczą po polsku ‘czytać’ i ‘czytam’. Takich par można mnożyć na pęczki. Estońscy językoznawcy w tych trudnych wymianach głoskowych dopatrzyli się pewnych regularności. Łącznie jest około 50 schematów odmiany rzeczowników i czasowników, więc przy bardziej zaawansowanej nauce takie tabelki mogą dla Was być przydatne.

Kilka gramów… gramatyki

Język estoński jest językiem aglutynacyjnym. To znaczy, że zamiast przyimków, prefiksów, okoliczników i innych „drobnych słów”, które mamy w języku polskim, w estońskim dodaje się końcówki gramatyczne do rzeczowników i czasowników. Jeśli chodzi o rzeczowniki, to owe końcówki nazywa się przypadkami. Estończycy dokładnie nazywają jest formami. 

Język estoński posiada 14 przypadków rzeczownika. Najważniejsze są pierwsze 3: mianownik (nimestav), „dopełniacz” (omastav) i „biernik” (osastav). Dwa ostatnie podane są w cudzysłowach, ponieważ nie odpowiadają one dokładnie polskim odpowiednikom, ale jedynie w większości przypadków się z ich zastosowaniem pokrywają. Pozostałe 11 przypadków tworzy się poprzez dodawanie końcówek do „dopełniacza” (omastav), który niestety jest nieregularny (zresztą tak samo nieregularny, jak „biernik”) i nie ma na niego reguł – należy się uczyć każdego rzeczownika na pamięć z jego 3 pierwszymi przypadkami. Wśród tych 14 przypadków znajduje się 6 miejscowników, które odnoszą się do relacji 1) zewnętrznych (coś NA czymś) i 2) wewnętrznych (coś W czymś), a każda relacja dzieli się na prostą potrójną strukturę rzeczywistości (skądś, w czymś/na czymś, dokądś).

Psst: interesują Cię kraje bałtyckie? Zajrzyj też do działów Litwa oraz Łotwa!

W języku estońskim nie ma czasu przyszłego, a przyszłość wyraża się czasem teraźniejszym i określeniem czasu. Nie ma także rodzajów (tj. męskiego, żeńskiego i nijakiego). Wszystkie osoby wyraża się jednym określeniem tema (3. osoba liczby pojedynczej). W estońskim nie ma czasownika „mieć” – aby powiedzieć, że coś się ma, używa się jednego z miejscowników. Np. Mul on koer – ‘Mam psa’ (a dokładnie: ‘Na mnie jest pies’). Język estoński posiada 2 typy bezokoliczników: 1) z końcówką -ma, który występuję najczęściej, 2) z końcówką -da/-ta, który używa się po niektórych czasownikach modalnych lub gdy dane użycie bezokolicznika jest dopełnieniem wypowiedzi (np. „Idę biegać” – w miejscu „biegać” będzie użyty bezokolicznik z końcówką -da/-ta).

Język estoński jest także bardzo fleksyjny, to znaczy, że wiele słów się odmienia w zdaniu: rzeczowniki, przymiotniki (na tej samej zasadzie z 14 przypadkami), liczebniki (tutaj króluje nieregularność), czasowniki, imiesłowy itd.

Język estoński – jak się go nauczyć?

Po pierwsze, każdemu chcącemu się zabrać za naukę języka estońskiego należą się ogromne brawa. Jest to język niszowy i mało popularny. 

Podczas nauki estońskiego warto zwracać uwagę nie tylko na słownictwo, co na zagadnienia gramatyczne, których na początku nauki trzeba przyswoić dość sporo, aby móc prawidłowo komunikować się w tym języku. Kiedy przebrniemy przez odmianę czasowników, rzeczowników i innych części mowy, to wtedy możemy pracować nad zwiększeniem naszego słów. Estoński jest dość wdzięcznym językiem. Z uwagi na swoją aglutynacyjność wiele słów jest złożeniami. Takie złożenia często możemy tworzyć sami. 

Wbrew pozorom słuchanie muzyki w języku estońskim nie pomaga w osłuchaniu się, ponieważ inaczej Estończyk brzmi, jak śpiewa i jak mówi. Warto skorzystać z jakichś prostych nagrań edukacyjnych, które można znaleźć w Internecie lub słuchać podcastów albo, co bardziej skuteczne, oglądać vlogi. Opanowanie prawidłowej wymowy zajmie nam najwięcej czasu i prawdopodobnie nigdy nie będziemy brzmieć tak, jak naturalny użytkownik języka, jednak kiedy utrzymamy prawidłowy akcent oraz będziemy odpowiednio wymawiać głoski, to staniemy się wystarczająco zrozumiali dla Estończyków.

To jest oczywiście zaledwie wierzchołek góry lodowej. Znam przypadki osób, które mieszkają kilka lat w Estonii i nadal nie opanowały go na takim poziomie, aby się płynnie porozumiewać. Jednak dodają otuchy przykłady osób, które poświęciły się na intensywnej nauce przez rok lub dwa i opanowały go w taki sposób, że mogą swobodnie pracować w języku estońskim. 

Jeśli chcielibyście zagłębić się bardziej w gramatykę, słownictwo lub poduczyć się więcej języka estońskiego, polecam następujące strony:

Eesti.pl – Kurs estońskiego 

10 lekcji z krótkimi ćwiczeniami, dzięki którym opanujecie spory zasób słownictwa i podstawy gramatyki potrzebne do przetrwania. Wszystko wytłumaczone po polsku. Poziom A1.

Keeleklikk.ee

…to z kolei platforma edukacyjna, gdzie znajdziecie kilkanaście lekcji estońskiego. Wirtualny nauczyciel tłumaczy wszystko po angielsku lub rosyjsku. Poziom A2.

Speakly

aplikacja do nauki języków stworzona przez firmę z Tallina, która postanowiła udostępnić za darmo kompleksowy kurs języka estońskiego, w ramach promowania nauki tego języka na świecie! Przy rejestracji wystarczy wybrać opcję płatności na rok, ale zamiast płacić, wpisać po prostu kod “EV100”. W ramach aplikacji możemy poznać 4000 najważniejszych zwrotów w kontekście, mamy też dostęp do szerokiej bazy nagrań audio oraz dialogów, w których odtwarzane są rozmowy życia codziennego. Ostatnim smaczkiem jest fakt, iż apka poleca nam też na bieżąco… estońskie piosenki.

Język estoński – słowniczek

Podstawowe zwroty:

Mis sinu nimi on? – ‘Jak masz na imię?’

Minu nimi on… – ‘Mam na imię…’

Ma ei saa aru. – ‘Nie rozumiem.’

Ma ei tea. – ‘Nie wiem.’

Kas te oskate inglise keelt? – ‘Czy mówicie po angielsku? (forma grzecznościowa).’

Ma ei räägi eesti keelt. – ‘Nie mówię po estońsku.’

Ma olen pärit Poolast. – ‘Pochodzę z Polski.’

 

Pozostałe przydatne zwroty:

väga tore – ‘świetnie’

väga hea – ‘bardzo dobry(a)’ 

tubli – ‘świetnie, świetny’

tore – ‘wspaniale’

Podstawowe słowa:

jah / ei – ‘tak’ / ‘nie’

maja / kodu – ‘dom (w domyśle budynek)’ / ‘ dom (w domyśle rodzinny)’

perekond – ‘rodzina’

ema  / isa – ‘mama’ / ‘tata’

poiss / tüdruk – ‘chłopiec’ / ‘dziewczyna

töö / kool – ‘praca’ / ‘szkoła’

reis – ‘podróż’

pood / kauplus – ‘sklep’

linn / pealinn – ‘miasto’ / ‘stolica’

vanalinn – ‘stare miasto’

buss / bussijaam / raudteejaam – ‘autobus’ / ‘dworzec autobusowy’ / ‘dworzec kolejowy’

hommik / päev / õhtu / öö – ‘ranek’ / ‘dzień’ / ‘wieczór’ / ‘noc’

homme / täna / eile – ‘jutro’ / ‘dzisiaj’ / ‘wczoraj’

nädalavahetus / Nädala / Kuu / Aasta – ‘weekend’ / ‘tydzień’ / ‘miesiąc’ / ‘rok’

kohvik / restoran – ‘kawiarnia’ / ‘restauracja’

 

Numbrid/ Liczby:

0 – null

1 – üks

2 – kaks

3– kolm

4 – neli

5– viis

6 – kuus

7– seitse

8– kaheksa

9– üheksa

10 – kümme

I jeszcze kilka ciekawych zdań i słów. Kto wie? Może się przydadzą Wam w podróży?

tuul juustes – ‘wiatr we włosach’,

mägedes on kõik, mida ma armastan – ‘w górach jest wszystko, co kocham’,

ma armastan sind – ‘kocham Cię’

Ma tahan reisida Tallinnasse. – ‘Chcę jechać do Tallina.’

Mulle meeldib… – ‘Lubię / Podoba mi się…’

Mulle ei meeldi… – ‘Nie lubię / Nie podoba mi się…’