Niewielu z nas zapuszcza się do jednego, wyjątkowego kraju położonego w samym sercu Półwyspu Bałkańskiego – Macedonii Północnej. Wspaniali ludzie, kuchnia, architektura oraz atrakcje turystyczne przyciągają na szczęście coraz więcej ciekawskich podróżników. Tym, co nas powinno przyciągnąć jest język macedoński.
Język macedoński – jak i gdzie?
Myśląc o językach europejskich, widzimy w głowie: angielski, hiszpański, francuski, niemiecki, włoski…Wymienimy bezbłędnie języki naszych sąsiadów, a nawet niektórzy z nas mogą śmiało pochwalić się znajomością języków bardziej egzotycznych dla polskiego odbiorcy. Wielu z nas miało także okazję spędzić wakacje na południu Europy m.in. na Bałkanach – słońce, plaża i niezapomniane wspomnienia. Wybieramy Grecję, Bułgarię, Chorwację jako sztandarowe kierunki, od wielu lat popularne. Może czas to zmienić?
Język macedoński – czyli co?
Język macedoński, czyli македонски јазик [makedonski jazik] jest językiem używanym przede wszystkim w Republice Macedonii Północnej, gdzie obok języka albańskiego jest językiem urzędowym tego kraju. Posługuję się nim około 1,8 mln ludzi (jednak szacunki dochodzą nawet do 5 mln osób). Jest używany również przez diaspory macedońskie w takich krajach jak Niemcy, Stany Zjednoczone, Kanada czy Australia. W zapisie posługuje się cyrylicą złożoną z 31 znaków. Należy on do grupy języków słowiańskich, a dokładnie do gałęzi południowosłowiańskiej – oznacza to, że bliskie są mu języki takie jak serbski, chorwacki czy czarnogórski. Najbliżej jest jednak spokrewniony z językiem bułgarskim – przez wiele lat te dwa języki tworzyły razem swoiste kontinuum bułgarsko – macedońskie.
Pomimo tego, że Macedonia jest małym krajem, możemy wyróżnić do 27 dialektów tego języka!
Położenie Macedonii Północnej sprawia, że w tym miejscu i w tym języku spotykają się najważniejsze cechy bałkańskiej ligi językowej, do której należą m.in. grecki, albański, rumuński czy bułgarski. Macedonia Północna jako kraj na mapie Europy pojawiła się stosunkowo niedawno – w 1991 r. pod oficjalną nazwą FYROM (Former Yugoslavic Republic of Macedonia), a pod obecną nazwą funkcjonuje zaledwie od 13.02.2019. Zarówno sam kraj i jego mieszkańcy, ale także język przeszli długą drogę, która się jeszcze nie skończyła i nadal biegnie pod górkę.
Język z trudną historią
Przez wiele wieków nie istniało coś takiego jak osobny język macedoński. Językiem dominującym u Słowian był język staro-cerkiewno-słowiański (w skrócie: SCS), który na języki narodowe zaczął się rozdzielać dopiero w IX wieku n.e.
Były to czasy, w których obecne języki bułgarski i macedoński tworzyły jeden diasystem bułgarsko-macedoński, gdzie następowało naturalne mieszanie się dialektów obecnie dwóch oddzielnych języków.
O początkach języka macedońskiego jako bytu osobnego możemy mówić od połowy XIX wieku. Wtedy literatura macedońska mogła rozpocząć swój rozwój i przejść z języka używanego przez gwary wiejskie do pełnoprawnego, ustandaryzowanego języka narodowego. Dużą rolę w standaryzacji miała miejscowość Galicznik (Галичник), w której dyskutowano o tym jak ma wyglądać język macedoński. Zaproponowano dwa rozwiązania:
- stworzenie wspólnego języka bułgarsko-macedońskiego według Partenia Zografskiego,
- stworzenie oddzielnego języka na podstawie dialektów i gwar obszaru Macedonii – propozycja Gjorgija Pulewskiego.
Ostatecznie wygrała druga koncepcja. Gjorgi Pulewski przyczynił się w wielkim stopniu do rozwoju języka tworząc m.in. słowniki języka czy zbiory pieśni narodowych. Od jego publikacji rozpoczęła się oficjalna standaryzacja języka. W 1903 została wydana książka За македонцките работи [Za makedonckite raboti] – W sprawach macedońskich, która ukazała ukończoną, pierwszą standaryzację języka. Proces kodyfikacji języka kończy wydany 2 sierpnia 1944 roku przez AVNOJ (Antyfaszystowską Radę Narodowego Wyzwolenia Jugosławii, sr. Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije) manifest dotyczący odrębności macedońskiego od sąsiednich bułgarskiego i serbskiego. Duża rola przypadła tutaj Błaże Koneskiemu (mk. Блаже Конески), który wraz ze współpracownikami doprowadził do wydania m.in. gramatyki języka macedońskiego czy słownika tego języka (T. Dmitrovski, B. Korubina, T. Stamotoski, Recnik na makedonskiot jazik so srpskohrvatski tolkuvanija, red. B. Koneski, Skopje 1961–1966).
Sporna natura języka macedońskiego
Pojawienie się języka macedońskiego na mapie językowej wzbudziło duże kontrowersje wielu środowisk. Popularne określenie „kocioł bałkański” dotyczące trudnej sytuacji na półwyspie idealnie wkomponowuje się w rozważania nad macedońskim. Największe kontrowersje co do uznania tego języka panują wśród bułgarskich językoznawców.
Docent doktor Ana Koczewa przedstawia argumenty, takie jak: dokładna data powstania oficjalnego języka (żaden inny język naturalny nie ma czegoś takiego); brak standaryzacji języka przed rokiem 1945; fakt, że np. język francuski w Belgii czy Szwajcarii nie nazywa się belgijskim czy szwajcarskim, dlaczego więc bułgarski w Macedonii ma mieć osobną nazwę.
Mimo nadal toczących się dyskusji jedno jest pewne: język macedoński jest oficjalnie uznany za język oddzielny od bułgarskiego na poziomie prawnym oraz za taki uznany przez większość językoznawców. Oprócz tego w 2017 rządy obu państw podpisały układ o stosunkach dobrosąsiedzkich – dokument ten został spisany w dwóch językach, co było przełomem, ponieważ wcześniej obie strony oficjalnie spotykały się bez tłumaczy. Dało to wyraz temu, że strona bułgarska oficjalnie uznała język sąsiada, pomimo wielu lat uznawania przez polityków i naukowców tego języka za zachodni dialekt bułgarskiego.
Język macedoński – 8 ciekawostek
W języku macedońskim mamy do czynienia z wieloma ciekawymi fenomenami. Warto tutaj wspomnieć kilka słów o najważniejszych:
- brak deklinacji, czyli odmiany przez przypadki – tak charakterystycznej dla języków słowiańskich!; funkcja przypadków jest wyrażana za pomocą przedimków tak jak ma to miejsce we francuskim czy hiszpańskim,
- rodzajnik określony, postpozytywny, czyli „doczepiany” do końca wyrazu, zależny od odległości przedmiotu od mówiącego. Dla rodzaju żeńskiego przykładowo będą to: –ва [-wa], –на [-na], –та [-ta].
- istnienie spółgłosek sylabotwórczych: прв [prw] – ‘pierwszy’, крв [krw] – ‘krew’, прст [prst] – ‘palec’. Wtedy po п, к w wymowie słyszymy dźwięk zbliżony do naszego [y].
- tworzenie form czasu przeszłego niedokonanego za pomocą czasownika posiłkowego „mieć”, podczas gdy języki słowiańskie wykorzystują zazwyczaj czasownik „być”: Никогаш го немам видено. [nikogasz go nemam wideno] – ‘nigdy go nie widziałem’,
- istnienie tzw. podwojonego dopełnienia: Дай ми го моливот [daj mi go moliwot] – ‘daj mi (go) ołówek’,
- stały akcent na trzecią sylabę od końca (tzw. akcent proparaoksytoniczny), w odróżnieniu od innych języków południowosłowiańskich, gdzie akcent jest dynamiczny,
- silnie rozbudowana odmiana czasownika – m.in. wiele czasów przeszłych,
- liczne zapożyczenia z języka tureckiego.
Podsumowanie
Język macedoński jest językiem niezwykle ciekawym. Burzliwa historia Macedonii i samego języka, położenie na Bałkanach oraz styk wielu kultur sprawiły, że otrzymaliśmy językowy produkt wyjątkowy w swoim rodzaju. Dzięki nauce tego języka możemy wgłębić się jeszcze bardziej w magiczny świat, gdzie żywioł słowiański styka się z orientalizmem. Należy dodać, że Macedończycy są niezwykle serdecznym narodem, gotowym do pomocy każdemu, dlatego tym bardziej warto znać ten język, kiedy wybiera się do tego kraju – nawet podstawowe słowa wywołają uśmiech na twarzy naszych rozmówców.
Autor artykułu Macedoński – nieoszlifowany diament słowiańszczyzny opublikowanego na łamach Językowej Siłki
w ramach Call For Papers 2020.
Michał Buss
Cześć! Mam na imię Michał i jestem studentem romanistyki w Poznaniu. Moją wielką pasją jest nauka języków obcych, której oddaje się z wielką przyjemnością. Jedną z moich pasji jest język bułgarski i jego porównanie z językiem macedońskim, stąd ten artykuł. Pozdrawiam!
Źródła
- Majewicz, Alfred (1989). Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: PWN, s. 35, 174–175.
- https://makedonskijazik.mk/
- https://mk.wikipedia.org/wiki/Македонски_јазик
- http://omacedonii.com/nauka-jezyka-macedonskiego/
- http://www.meridium-tlumaczenia.com.pl/blog/?p=963
- http://swiatjezykow.blogspot.com/2011/10/jezyk-macedonski-w-praktyce.html
- https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Flag_map_of_North_Macedonia.svg
- https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_macedo%C5%84ski
