Tajemniczy zakątek Francji
W północnej Francji nad kanałem La Manche położona jest malownicza kraina historyczna i geograficzna – Normandia. Oprócz słynnego wzgórza Mont-Saint-Michel Normandia znana jest również z formacji klifowych w Étretat oraz malowniczych pejzaży Normandzkiej Szwajcarii. Na tym obszarze znajduje się wiele atrakcji turystycznych związanych z burzliwą historią regionu, takich jak ruiny zamku w Domfront, Manoir de Courboyer czy też Katedra Notre-Dame w Rouen. Przyciągającą turystów atrakcją jest także jedno z największych na świecie muzeów morskich – Cité de la Mer. Znajdują się tam również wytwórnie najbardziej prestiżowych perfum, jak i jedyna we Francji odlewnia dzwonów zaopatrująca kościoły na terenie całego kraju. Ponadto w Caen, gdzie powstał trzeci angielski uniwersytet, corocznie odbywa się największy w Europie karnawał studencki. Normandia skrywa więc wiele tajemnic, z których jedną jest niewątpliwie mało znany, a zarazem specyficzny język normandzki.
Język czy dialekt?
Wraz z tak popularnymi językami, jak francuski, włoski, hiszpański czy portugalski, normandzki należy do grupy języków romańskich, stanowiącej gałąź rodziny języków indoeuropejskich. Ta odmiana językowa, w 80% oparta na łacinie oraz charakteryzująca się znacznymi wpływami skandynawskimi i anglosaskimi, powszechnie uznawana jest zaledwie za dialekt języka francuskiego. Niemniej jednak, pod względem prawnym normandzki jest traktowany jako w pełni ukształtowany język, wraz z francuskim będący jednym z głównych przedstawicieli langues d’oïl (języków oïl).
Normandzki używany jest nie tylko w Normandii kontynentalnej, lecz również na Wyspach Normandzkich należących do Wielkiej Brytanii (Alderney, Guernsey, Jersey, Sark), gdzie zyskał status oficjalnego języka urzędowego używanego w prawie i administracji. Z uwagi na brak jego ujednolicenia, wyróżnia się wiele dialektów, takich jak: auregnais (Alderney), guernésiais (Guernsey), jèrriais (Jersey), sercquiais (Sark), coutançais, calvadosien, lieuvin, evrecin, vexinois, roumois. Istnieją trzy standardowe pisownie charakterystyczne dla odmiany używanej w Normandii kontynentalnej (cotentinais), na wyspie Jersey (jersiais) oraz Guernsey (guernesiais).
Jako że liczbę użytkowników szacuje się na zaledwie ok. 20 000–30 000, normandzki został sklasyfikowany przez UNESCO jako język poważnie zagrożony. Większość mówców stanowią osoby starsze mieszkające na wsi. Zaledwie jedna szkoła oferuje fakultatywne zajęcia z tego języka. Jednakże niewiele osób zdaje sobie sprawę z jego historycznego znaczenia. To właśnie normandzki wywarł ogromny wpływ na obecną formę dzisiejszej lingua franca – języka angielskiego, a także był jednym z głównych źródeł frankofońskich w kanadyjskim Quebecu.
Język normandzki na przestrzeni wieków
Początki języka normandzkiego sięgają czasów najazdów Wikingów w VIII i IX w. na zachodnią część Neustrii – krainy historycznej obejmującej północno-zachodnią część Państwa Franków. Ci użytkownicy języka staronordyjskiego przejęli jeden z dialektów grupy langues d’oïl, wzbogacając go o wpływy skandynawskie, zwłaszcza w wymiarze słownictwa.
Gwałtowny rozwój tego języka nastąpił na skutek Inwazji Normanów na Anglię pod dowództwem Wilhelma Zdobywcy w 1066 r. Panowanie władców normandzkich przyczyniło się do wzajemnego oddziaływania normandzkiego i staroangielskiego. Na skutek wpływów anglosaskich mowa najeźdźców znacząco wyodrębniła się od normandzkiego kontynentalnego. Ta odmiana, nazywana anglo-normandzkim, zyskała status języka oficjalnego używanego na dworze królewskim, w administracji, prawie i handlu. Wpływ języka normandzkiego na angielski widoczny jest głównie w wymiarze leksykalnym. Szacuje się, że na przestrzeni okresu średnioangielskiego – trwającego między XI a XV w. – przejęto ok. 10 000 słów pochodzenia normandzkiego.
Pomimo ewolucji oraz stopniowego zaniku normandzkiego na Wyspach Brytyjskich, jego rozwój przyjął nieco inny obrót na obszarze kontynentalnym. Przez długi czas Francja była krajem zróżnicowanym językowo, z dominującymi językami regionalnymi należącymi do grupy langues d’oïl na północy oraz langues d’oc na południu. Współistnienie normandzkiego i francuskiego w przestrzeni lingwistycznej langues d’oïl od ponad tysiąca lat, jak również ich bliskość geograficzna sprzyjały bliskim kontaktom, zwłaszcza od XVII w. Z racji braku uniformizmu językowego, równolegle rozwijały się liczne gwary normandzkie. Standaryzacja języka francuskiego, w której niemałą rolę odegrało założenie Akademii Francuskiej w 1665 r. przez kardynała Richelieu, przyczyniła się do stopniowego zaniku różnorodności dialektalnej, w tym do wymierania normandzkiego. Dopiero w 1999 r. dialekt normandzki został oficjalnie uznany za język poprzez wpisanie go na Europejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszościowych.
Interesujesz się językami? Dołącz do naszej społeczności Językowych Siłaczy!
Język normandzki dzisiaj
Obecnie prowadzone są działania mające na celu ochronę, rozwój, waloryzację, jak i rozpowszechnienie języka normandzkiego. Misje powołanej w tym celu Rady Naukowej i Kulturowej obejmują:
- przeprowadzanie projektów,
- tworzenie źródeł naukowych i referencyjnych,
- regulację języka,
- badania naukowe.
Język normandzki stanowi ważny element kulturowy współczesnej Francji, o czym świadczą wydarzenia zrzeszające miłośników tego języka. Jednym z nich jest regionalne święto La Fête des Normands (Święto Normanów), obchodzone z okazji Uroczystości Świętego Michała (29 września) nie tylko na terytorium północnej Francji i Wysp Normandzkich, lecz również przez mieszkańców przebywających poza granicami kraju. Różnorodne wydarzenia, takie jak koncerty folklorystyczne, degustacje produktów lokalnych, animacje dla dzieci stanowią inicjatywę lokalną. Z kolei La Fête des Rouaisouns (Święto Dni Błagalnych) organizowane jest w maju na zmianę w Normandii, na Jersey i Guernsey. Poza muzyką, śpiewem i czytaniem literatury, promowane są również kuchnia, stroje oraz wyroby rzemieślnicze. W Normandii istnieją również lokalne kawiarnie, w których regularnie spotykają się miłośnicy języka i kultury.
Cechy charakterystyczne
Pomimo znacznych podobieństw do francuskiego, język normandzki wyróżnia się pod względem leksykalnym, morfosyntaktycznym, jak i fonologicznym. Bogate słownictwo w dużej mierze związane jest z rolnictwem i rybołówstwem, tradycyjnymi zajęciami mieszkańców Normandii. Wiele słów, zwłaszcza tych związanych z żeglarstwem oraz fauną i florą morską, ma swoje źródło w języku staronordyjskim. Niektóre starofrancuskie wyrażenia nieużywane już we współczesnym francuskim przetrwały próbę czasu w normandzkim. Co więcej, część obecnych nazw własnych ma swoje pochodzenie w średniowiecznych nazwach pospolitych.
Różnice między francuskim a normandzkim widać także w użyciu konstrukcji gramatycznych. W przeciwieństwie do francuskiego, czasowniki normandzkie nie pozwalają się łatwo sklasyfikować w grupy koniugacyjne. Niejednokrotnie czas passé simple, zachowany we francuskim głównie w języku literackim, zastępuje czas passé composé, natomiast niemalże wymarły tryb łączący subjonctif imparfait czasem stosuje się w miejsce subjonctif présent.
Różnice fonologiczne ilustruje zachowanie łacińskich spółgłosek /k/ i /g/ (które we francuskim uległy palatalizacji) przed /a/. Natomiast przed samogłoskami /e/ i /i/, łacińskie /k/, we francuskim wymawiane jako /s/, uległo palatalizacji, przekształcając się w /ʃ/. Ponadto, łacińskie <ē> przekształciło się w <ei>, podczas gdy we francuskim uległo zmianie na <oi>.
Podsumowanie
Zarówno Normandia, jak i język normandzki skrywają wiele tajemnic, które wciąż czekają na odkrycie. Nie możemy więc pozwolić, aby ten niezwykły język zanikł! Jestem pewna, że zgłębianie jego tajników sprawi Ci wiele satysfakcji, a zwykłe boujou (dzień dobry) z pewnością wywoła uśmiech na twarzy Normandczyka 😉
Autorka artykułu NORMAUND – język normandzki opublikowanego na łamach Językowej Siłki w ramach Call For Papers 2020.
Anna Skałba
Magister filologii angielskiej, tegoroczna absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tematem jej pracy magisterskiej była fonologia samogłosek występujących na początku wyrazu w językach francuskim, angielskim i polskim. Pasjonuje się językiem francuskim oraz kulturą Francji. Posiada dyplom DELF B2 z języka francuskiego. Do jej zainteresowań należą również podróże zagraniczne oraz turystyka górska.
