Przed wakacjami na wyspach maltańskich dobrze jest dowiedzieć się więcej o tym niezwykłym państwie. Zadziwiające jest to ile ten kraj ma do zaoferowania, pomimo swojej niewielkiej powierzchni. W tym artykule dowiesz się wielu ciekawostek na temat Malty oraz języka maltańskiego, w tym najważniejsze zwroty, które przydadzą Ci się podczas wakacji!
Wyspy maltańskie
Ze względu na rozmiar tego państwa wiele osób nie potrafiłoby wskazać, gdzie leży Malta na mapie, dlatego spieszę z odpowiedzią. Malta to archipelag położony na Morzu Śródziemnym pod Sycylią, składający się z kilku wysp. Trzy z nich są zamieszkałe, a pozostałe to małe niezaludnione wysepki.
Malta jest największą i najbardziej zaludnioną wyspą w archipelagu, zajmując powierzchnię około 246 km². Jest to główne centrum polityczne, gospodarcze i kulturalne kraju. Stolicą Malty jest Valletta, która jest najmniejszą stolicą Europy. Jest to miasto o bogatej historii, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na Malcie znajdują się kluczowe atrakcje turystyczne, takie jak megalityczne świątynie, zabytkowe miasta Mdina i Rabat, oraz słynne plaże i klify.
Wyspa Gozo to druga co do wielkości wyspa maltańska. Ma powierzchnię około 67 km². Jest znana ze swojego spokojnego tempa życia, pięknych krajobrazów i tradycyjnego charakteru. Stolica Gozo, Victoria, to urokliwe miasto z zabytkową cytadelą. Gozo jest popularne wśród turystów szukających spokojniejszego miejsca do wypoczynku. Znane jest z miejsc takich jak Dwejra, gdzie znajdowało się słynne Lazurowe Okno, oraz z malowniczych wiosek rybackich i świątyni Ġgantija.
Wyspa Comino, z powierzchnią zaledwie 3,5 km², jest najmniejszą zamieszkaną wyspą w archipelagu. Znana jest z praktycznie nienaruszonej przyrody i krystalicznie czystej wody. Comino słynie z Lazurowej Laguny, która przyciąga turystów swoją turkusową wodą idealną do pływania, nurkowania i snorkelingu. Mieszka tam zaledwie kilka osób, a wyspa jest popularnym celem jednodniowych wycieczek.
Do innych wysepek należą Cominotto oraz Filfla, lecz obie nie są zamieszkałe. Cominotto jest małą wysepką znajdująca się w pobliżu Comino, znana z pięknych zatok i miejsc do nurkowania. Filfla to niewielka, skalista wyspa na południe od Malty, która jest rezerwatem przyrody i nie jest dostępna dla turystów.
Obraz Malty na świecie
Malta jest często określana jako państwo-miasto, co oznacza, że jest to suwerenne państwo, które swoją wielkością i strukturą przypomina jedno miasto. Malta jest najmniejszym krajem członkowskim Unii Europejskiej oraz jednym z najmniejszych krajów na świecie, zarówno pod względem powierzchni (316 km²), jak i liczby ludności (około 500 tysięcy mieszkańców).
Malta jest na tyle mała, że można ją objechać samochodem w ciągu kilku godzin, co nie znaczy że nie ma tam co zwiedzać, wręcz przeciwnie!
W przeciwieństwie do większych państw, które mają wiele miast i regionów o różnym stopniu autonomii, Malta jest silnie scentralizowana. Wszystkie główne funkcje administracyjne, polityczne, kulturalne i gospodarcze są skoncentrowane w kilku blisko siebie położonych miastach, a zwłaszcza w stolicy Valletta. Malta nie jest podzielona na stany, prowincje czy inne regiony, co jest typowe dla większych państw. Istnieją co prawda lokalne jednostki administracyjne (gminy), ale ich rola jest znacznie ograniczona w porównaniu do systemów administracyjnych większych krajów. Mimo że Malta składa się z kilku mniejszych miast i wsi, cały kraj działa w sposób typowy dla dużego miasta. Wiele obszarów jest gęsto zaludnionych, a infrastruktura, transport publiczny i usługi są zorganizowane podobnie jak w jednym dużym mieście.
Atrakcje turystyczne na Malcie
Oprócz atrakcji nadmorskich – typowych dla wysp, Malta ma wiele do zaoferowania również na lądzie. Malta jest domem dla jednych z najstarszych wolnostojących budowli na świecie – megalitycznych świątyń, takich jak Ħaġar Qim, Mnajdra i Ġgantija, które są starsze nawet od piramid egipskich.
Malta jest popularnym miejscem do kręcenia filmów. Wiele znanych produkcji filmowych zostało nakręconych właśnie tam! Mowa tu o produkcjach takich jak „Gladiator”, „Troja”, „Kod Da Vinci” czy „Gra o tron”. Malta jest również domem dla unikalnej Wioski Popeye, zbudowanej jako plan filmowy do musicalu „Popeye” z 1980 roku, w którym wystąpił Robin Williams. Po zakończeniu zdjęć wioska została przekształcona w park rozrywki i muzeum, przyciągając turystów z całego świata.
💡 Ciekawostka: Maltańczycy są znani ze swojej miłości do fajerwerków. Co roku odbywa się tam Maltański Międzynarodowy Festiwal Fajerwerków, na którym pokazy sztucznych ogni zachwycają zarówno mieszkańców, jak i turystów.
Język maltański
Język maltański (Malti) to wyjątkowy język, który należy do grupy języków semickich, co czyni go jedynym językiem semickim, który jest oficjalnym językiem w Unii Europejskiej. Jego korzenie sięgają języka arabskiego, a konkretnie jego dialektu znanego jako arabic szletty, który był używany na Sycylii i w północnej Afryce od IX do XIV wieku.
Maltański wywodzi się z sycylijskiego dialektu arabskiego, który został przyniesiony na Maltę przez Arabów w IX wieku. Z czasem, na skutek długotrwałych kontaktów z różnymi kulturami, język ten ewoluował, przejmując wiele słów i struktur z innych języków, zwłaszcza włoskiego (szczególnie sycylijskiego) i angielskiego. W okresie, gdy Malta była pod panowaniem rycerzy Zakonu Maltańskiego, a później Brytyjczyków, język maltański zyskał wiele zapożyczeń z włoskiego i angielskiego, które stanowią dziś istotną część słownictwa.
Dzięki temu kontrastowi pomiędzy jego pochodzeniu a zapożyczeniach europejskich, stał się on jednym z najbardziej wyjątkowych języków na świecie.
Maltański jest zapisywany alfabetem łacińskim, co odróżnia go od innych języków semickich, które zazwyczaj używają alfabetu arabskiego. Alfabet maltański składa się z 30 liter, w tym kilku charakterystycznych, jak np. „għ”, „ħ”, „ż”.
Dziś język maltański jest językiem urzędowym Malty obok angielskiego i jest powszechnie używany przez całą populację kraju. Choć większość Maltańczyków jest dwujęzyczna (maltański i angielski), maltański pozostaje głównym językiem komunikacji codziennej, a także kultury i mediów.
Wakacyjny słowniczek z przydatnymi zwrotami po maltańsku
Poniżej zamieściłam dla Ciebie podstawowe zwroty po maltańsku, które przydadzą Ci się w codziennej komunikacji z Maltańczykami.
Jak przywitać się po maltańsku?
- Cześć / Dzień dobry – Bongu (bon-goo),
- Dobry wieczór – Il-lejl it-tajjeb (il-layl it-tay-yeb)
- Do widzenia – Sahha (sa-ha)
Zwroty przydatne w codziennej komunikacji:
- Dziękuję – Grazzi (grat-tsi)
- Proszę – Jekk jogħġbok (yek yodj-bok)
- Przepraszam – Skużani (sku-zah-ni)
- Tak – Iva (ee-va)
- Nie – Le (le)
- Nie rozumiem – Ma nifhimx (ma nif-himsh)
- Mówi Pan/Pani po angielsku? – Titkellem bl-Ingliż? (tit-kell-em bl ing-leez)
Jak zapytać się o drogę?
- Gdzie jest…? – Fejn hu…? (feyn hoo)
- Autobus – Karozza tal-linja (ka-rotz-za tal-lin-ya)
- Lotnisko – Ajruport (ay-roo-port)
- Dworzec autobusowy – Stazzjon tal-linja (stats-yon tal-lin-ya)
- Taxi – Taxi (tak-see)
- Plaża – Bajja (bye-ya)
- Morze – Baħar (ba-har)
- Sklep – Ħanut (ha-noot)
- Hotel – Lukanda (loo-kan-da)
- Centrum miasta – Iċ-ċentru tal-belt (ich-chen-tru tal-belt)
- Apteka – Spiżerija (spi-ze-ri-ja)
- Toaleta – Kamra tal-banju (kam-ra tal-ban-yu)
- Kościół – Knisja (knee-sya)
Zwroty przydatne w restauracji:
- Poproszę… – Nixtieq… (nish-tiek)
- Menu – Menu (meh-noo)
- Woda – Ilma (il-ma)
- Piwo – Bier (beer)
- Rachunek, proszę – Il-kont, jekk jogħġbok (il-kont, yek yodj-bok)
- Zapłacę kartą – Nħallas bil-karta (nhal-las bil-karta)
- Zapłacę gotówką – Nħallas bil-flus kontanti (nhal-las bil-flus kon-tan-ti)
Teraz już możesz spokojnie lecieć na Maltę i podziwiać jej uroki a zarazem pochwalić się znajomością podstawowych wyrażeń, które z pewnością wywołają uśmiech u niejednego Maltańczyka. Miłej podróży!
✍️ Autorka tekstu Co musisz wiedzieć przed wyjazdem na Maltę:
Beata Ukleja
