O tym, jak trudno jest się dogadać góralowi z warszawiakiem na Krupówkach pisać nie trzeba. A co z rozmową Kaszuba ze Ślązakiem? Każdy się zgodzi, że to przecież zupełnie inne języki. A jak jest w Szwecji? Czy Szwed Szweda zawsze po szwedzku rozumie?
O niektórych językowych smaczkach od dawna już powstają youtube’owe przeboje. Wiedzieliście o tym, że na Północy, w okolicach miasta Umeå, nie odpowiada się ja (‘tak’) tylko… wciąga się powietrze? Kiedy słyszysz to po raz pierwszy, to masz wrażenie, że naszemu rozmówcy dzieje się coś złego. Czytelniczko! Na wypadek, gdyby Szwed z Północy poprosił Cię o rękę, zobacz, jak powiedzieć TAK (klik).
Riksvenska, czyli szwedzki (nie)dialekt
Ten język szwedzki, którego uczysz się w Polsce, to z największym prawdopodobieństwem jest rikssvenska (lub standardsvenska, högsvenska – różne nazwy, znaczenie to samo). Jest to standardowy język pisany i mówiony. Choć język pisany jest ograniczony pewnymi ramami i raczej nie ma od niego dużych odstępstw to język mówiony różni się od siebie w każdym regionie. Wprawny słuchacz jest w stanie, jedynie po akcencie, wskazać nie tylko region, ale i konkretne miejsce zamieszkania osoby mówiącej. Dialektów jest mnóstwo. Choć te największe i najbardziej rozpoznawalne rozlokowały się wokół ośrodków miejskich, na przykład Sztokholmu, Malmö, Göteborgu czy… Helsinek.
Język Muminków
Zacznę od dialektu mniej popularnego, acz niezwykle ciekawego z lingwistycznego punktu widzenia. Czy wiecie w jakim języku mówią Muminki? Autorką Muminków była Tove Jansson, najsłynniejsza przedstawicielka szwedzkojęzycznej mniejszości w Finlandii. Tove urodziła się w Helsinkach, które są największym ośrodkiem dialektu zwanego finlandssvenska (fiński szwedzki). Czasem też mówi się o nim riksfinlandssvenska, jako nawiązanie do szwedziego standardowego (rikssvenska).
Akcja Muminków dzieje się “gdzieś w Finlandii”, choć miłośnicy tych białych stworków już dawno ulokowali Dolinę Muminków na Wyspach Alandzkich. Åland administracyjnie należą do Finlandii, ale językiem urzędowym jest język szwedzki. Tak też pozostało – Muminki w Szwecji mówią dialektem finlandssvenska z Wysp Alandzkich. A jak on brzmi? Zobaczcie!
Szwedzkie dialekty
Może trudno jest w to uwierzyć, ale szwedzkie dialekty są znacznie starsze niż sam standardowy szwedzki (rikssvenska). “Powstawał” on bowiem dopiero w okolicach 1600 roku, kiedy Sztokholm przeżywał swój rozkwit handlowy i kulturowy. Wówczas do stolicy przyjechało wielu przedstawicieli odległych prowincji, których naturalnym, a wręcz ojczystym językiem, były właśnie dialekty. Były to, na przykład, västgötska (z prowincji Västergötland, ze stolicą w Göteborgu), småländska (z prowincji Småland, w której dzisiejsze większe miasta to Jönköping, Växjö, czy Kalmar) sörmländska (z prowincji położonej niedaleko Sztokholmu) czy uppländska (z prowincji Uppland, w której większym miastem jest na przykład Uppsala). Wszyscy spotkali się w jednym miejscu, by wspólnie budować nową rzeczywistość i przestrzeń. Przyjeżdżali kupcy, rzemieślnicy i bankierzy. Niektórzy zakładali karczmy, inni apteki, przez co żyli razem i musieli się dobrze porozumiewać. Ze spotkania tak wielu języków, mieszkania się i wzajemnego oddziaływania powstał właśnie rikssvnenska. I choć założenie jest takie, by każdy Szwed posługiwał się szwedzkim standardowym, to dialekty nie wyginęły – wręcz przeciwnie, są, istnieją i mają się dobrze.
Dzisiejsze dialekty języka szwedzkiego podzielono na sześć kategorii, pod względem głównych obszarów występowania (huvudområden).
Rodzaje szwedzkich dialektów:
- Sydsvenska mål: obejmuje swym obszarem południowe prowincje Szwecji, takie jak Skåne, Blekinge, południowy Halland i południowy Småland;
- Götamål: obejmuje Västergötland, Dalsland, Bohuslän, północną część Halland, północną część Småland, południowo-zachodnią część Östergötland i Värmland;
- Sveamål: obejmuje Uppland, Dalarna, Gästrikland, południową część Hälsingland, Södermanland, Västmanland, Närke, Östergötland z wyjątkiem południowego zachodu, Öland (Olandia), i północno-wschodnią część Småland;
- Gotländska mål: obejmuję Gotlandię i wyspę Fårö;
- Norrländska mål: obejmuje krainy północne, tj. północ Hälsingland i Härjedalen, Medelpad, Jämtland, Ångermanland, Västerbotten, Norrbotten i szwedzką część Laponii (Lappland);
- Östsvenska mål: obejmuje Finlandię, kiedyś również Estonię.
Jak brzmią różne dialekty języka szwedzkiego i czym się różnią? Można przekonać się na własne ucho, wchodząc na stronę Institutet för Språk och Folkminnen (klik). Z ciekawości – spróbujcie porównać dialekt ze Skåne z językiem duńskim. Lub włączcie jeden z odcinków serialu Bron, o którym pisałam tutaj. Jesteście ciekawi, w jakim dialekcie mówi król Szwecji? Nie tylko Wy. Język rodziny królewskiej to przedmiot wielu dyskusji, debat, a nawet publikacji naukowych. Podkreślano w nich, na przykład, że język księżniczki Madeleine brzmi jak gdyby był z klasy wyższej, podczas gdy Victorii już nie. Pod lupę wzięty był wielokrotnie język króla, który, według wielu obserwatorów, jest bardzo tradycyjnym dialektem sztokholmskim (stockholmska), zawierającym “elementy” nieformalne, a wręcz swojskie.
Förortssvenska, czyli nowy dialekt z imigranckich przedmieść
Förortssvenska oznacza język szwedzki “z przedmieścia”. Tak określają to językoznawcy. Jednak znacznie częściej można spotkać się z określeniem przybliżającym geograficzne położenie danego dialektu, czyli na przykład Rinkebysvenska (dialekt ze Sztokholmu, nazwa wzięła się od nazwy dzielnicy – Rinkeby) czy Rosengårdssvenska (od dzielnicy w mieście Malmö – Rosengård. Wiesz, że w dzielnicy Rosengård wychował się Zlatan Ibrahimović? Do dziś, przy wejściu na osiedle, namalowany jest jego cytat).
Można też spotkać takie określenia, jak: shobresvenska, blattesvenska, miljonsvenska czy ortenspråk… Wszystkie te określenia dialektu z przedmieść mają wspólne cechy – występuje w nich zubożenie słownictwa i uproszczenie szwedzkiej gramatyki, ale przede wszystkim zbogacanie języka obcymi słowami, pochodzącymi z krajów pochodzenia tych, którzy posługują się förortssvenska. Są to przede wszystkim słowa pochodzenia tureckiego, arabskiego, greckiego, serbskiego czy hiszpańskiego, ale również z angielskiego, szczególnie takie słownictwo, które związane jest ze środowiskiem hip-hopowym.
Jeśli chcesz zrobić sobie szybki kurs Rinkebysvenska, żeby dokładnie wiedzieć co zrobić, kiedy usłyszysz okrzyk aina kommer, koniecznie zajrzyj tutaj:
Aldona
Blog – poFIKAsz: o Szwecji po polsku
FB
YouTube
Źródła:
http://www.sprakochfolkminnen.se/sprak/dialekter/fragor-och-svar-om-dialekter/faq/2013-10-21-hur-manga-dialekter-finns-det-i-sverige-var-gar-gransen-mellan-olika-dialekter.html
http://spraktidningen.se/artiklar/2009/02/rikssvenskans-rotter
http://spraktidningen.se/artiklar/2015/11/stockholmska-i-en-klass-sig
