Turecka gramatyka! Ach, turecka gramatyka – czyż to nie brzmi wspaniale? Cóż: dla wielu wręcz przeciwnie – w pierwszym odczuciu na określenie “turecka gramatyka” część osób rozpoczynających naukę tego języka wzdryga się wręcz z lekkim przerażeniem, wyobrażając sobie wszystkie sufiksy, harmonie samogłoskowe, nieznane konstrukcje. I rzeczywiście – turecka gramatyka pełna jest konstrukcji, które dla osoby pochodzącej z Polski i uczącej się tureckiego jako obcego, mogą się wydawać obce, bardzo nieoczywiste i mało intuicyjne.
Ale bez obaw! Od czego są poradniki takie jak ten! 💪
W tym artykule poprowdzimy Cię przez gramatykę języka tureckiego, zaczynając od najbardziej podstawowych podstaw. Omówimy wspólnie 26 zagadnień gramatycznych potrzebnych na poziomie A1. Razem sprawimy, ze turecka gramatyka nie będzie Ci obca. To jak – zaczynamy?
1. Turecka gramatyka:
na samym początku pora na… turecki alfabet!
Turecka gramatyka pozostanie dla Ciebie enigmatyczna jeśli nie odnajdujesz się swobodnie w meandrach tureckiego alfabetu. Na całe szczęście turecki alfabet jest dużo prostszy, niż wielu osobom się wydaje!
Alfabet turecki składa się z 29 liter:
8 samogłosek (Aa, Iı, Oo, Uu, Ee, İi, Öö, Üü)
oraz 21 spółgłosek (Bb, Cc, Çç, Dd, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Jj, Kk, Ll, Mm, Nn, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Vv, Yy, Zz).
Z wymową poszczególnych liter możesz się zapoznać z poniższego wideo:
💡 Psst: bohaterką dalszej części tego poradnika będzie turecka gramatyka, ale jeśli chcesz zagłębić się bardziej w temat alfabetu, a także tureckiej kultury oraz słownictwa, wymowy i kwestii kulturowych, sprawdź poniższy tekst z portalu Językowa Siłka 🇹🇷⤵️
2. Harmonia samogłoskowa (turecka gramatyka w pełnej krasie 😉)
Język turecki jest językiem aglutynacyjnym, co oznacza, że formowanie wyrazów opiera się na dodawaniu odpowiednich sufiksów. Musisz o tym pamiętać ucząc się tureckiej gramatyki. Proces ten jest uwarunkowany harmonią samogłoskową. Ostatnia samogłoska danego wyrazu określa, którą formę sufiksu należy wybrać.
Cały proces można przedstawić w taki sposób:
| Ostatnia samogłoska wyrazu | a | ı | o | u | e | i | ö | ü |
|
Sufiks I grupy | ı | u | i |
ü | ||||
| Sufiks II grupy | a |
e | ||||||
Przykład I:
Czas przeszły tworzymy za pomocą sufiksów: –di , –dı, –du, –dü (są cztery formy, więc powinniśmy patrzeć na wiersz „sufiks I grupy”).
1. Ostatnią (i w tym przypadku jedyną) samogłoską jest e, więc należy dodać formę –di:
gel + -di = geldi – ‘przyszedł/przyszła’
2. Ostatnią samogłoską jest u, więc według tabeli należy wybrać sufiks zawierający u, czyli –du:
oku + –du = okudu – ‘przeczytał(a)’
Przykład II:
Liczbę mnogą (çoğul eki) tworzymy za pomocą sufiksów –lar lub –ler (są tylko dwie formy, więc patrzymy na wiersz „sufiks II grupy”).
1. –lar używamy dla wyrazów w których ostatnią samogłoską jest a, ı, o lub u:
araba + –lar = arabalar (samochody)
bardak + –lar = bardaklar (szklanki)
masa + –lar = masalar (stoły)
2. –ler używamy, gdy ostatnia samogłoska wyrazu to e, i, ö lub ü:
kedi + –ler = kediler (koty)
köpek + –ler = köpekler (psy)
üzüm + –ler = üzümler (winogrona)
3. Zaimki wskazujące
Turecka gramatyka wyróżnia trzy zaimki wskazujące:
- bu – ‘ten/ta/to’ (używamy, gdy obiekt znajduje się na wyciągnięcie ręki, jest blisko nas),
- şu – ‘ten/ta/to’ (używamy, gdy obiekt znajduje się dalej niż bu),
- o – ‘tamten/tamta/tamto’ (używamy gdy obiekt znajduje się daleko).
Przykłady:
- bu masa (ten stół)
- şu masa (ten [dalszy] stół)
- o masa (tamten stół)
4. Zdania pytające
Po turecku są to soru eki. Pytania tworzymy, dodając sufiks -mi, -mı, -mu lub -mü (patrz: „harmonia samogłoskowa – sufiks I grupy”), który możemy przetłumaczyć jako „czy…?”.
Przykłady:
- Bu elma mı? (Czy to [jest] jabłko?)
- Şu armut mu? (Czy to [jest] gruszka?)
5. Turecka gramatyka “na nie”, czyli ⤵️
Przeczenia w języku tureckim
Değil używamy dla zaprzeczenia rzeczownika lub przymiotnika.
Spróbuj powiedzieć “to nie jest stół”. Jeśli nie pamiętasz, jak powiedzieć “to” lub “stół”, wróć do punktu numer 3.
Przykłady:
- Bu mavi değil. (To nie jest niebieskie.)
- Bu masa değil. (To nie jest stół.)
Udało Ci się zrobić ten przykład?
Więcej przykładów na tworzenie przeczeń znajdziecie tutaj:
6. Zdania twierdzące lub przeczące (coś jest lub czegoś nie ma)
Turecka nazwa tego typu zdań brzmi: varoluş tümcesi.
1. Var oznacza ‘jest, znajduje się’. Wyrażenie to wygląda tak samo w liczbie pojedynczej oraz mnogiej.
Przykłady:
- Kitaplar var mı? – (Czy są książki?)
- Kalem var mı? – (Czy jest długopis?)
2. Yok jest wyrażeniem przeciwnym do var i oznacza – nie ma.
Przykłady:
- Kedi yok. (Nie ma kota.)
- Kalem yok. (Nie ma długopisu.)
7. Miejscownik
Turecki miejscownik (bulunma durumu) wymaga sufiksu –da/-de. Ten sufiks jest używany jak polskie zaimki „w/na” i również wiąże się z harmonią samogłoskową.
Przykłady:
- evde (w domu)
- okulda (w szkole)
- hastanede (w szpitalu)
- duvarda (na ścianie)
8. Liczebniki porządkowe
Tureckie liczebniki porządkowe (sıralama) wymagają sufiksu –inci, –ıncı, –uncu lub –üncü w zależności od ostatniej samogłoski liczebnika głównego (patrz: „harmonia samogłoskowa – sufiks I grupy”).
Przykład:
- bir (jeden) – birinci (pierwszy)
- üç (trzy) – üçüncü (trzeci)
- altı (sześć) – altıncı (szósty)
- on (dziesięć) – onuncu (dziesiąty)
☕️📲 Czy oprócz nauki tureckiego masz też ochotę śledzić jak tego języka uczy się Patryk – założyciel Językowej Siłki? Jeśli tak: dołącz do nas na Instagramie @jezykowasilka!
9. Tryb oznajmujący – turecka gramatyka w zdaniach oznajmujących
Zdania oznajmujące (isim cümleleri), które wyrażają konstrukcję z „być” (ponieważ w tureckim nie ma takiego czasownika) charakteryzują się poszczególnymi końcówkami osobowymi: –im, –sin, –(y)iz, – (s)iniz, –ler, które również podlegają zasadom harmonii samogłoskowej.
Poniższa tabelka, przedstawiająca jak wygląda turecka gramatyka w zdaniach oznajmujących – pomoże Ci opanować odmianę tureckich czasowników:
| Ben (ja) | -(y)im / -(y)ım / -(y)um / -(y)üm | Öğretmenim (jestem nauczycielem) | Öğrenciyim |
| Sen (ty) | -sin / -sız / -sun / -sün | Öğretmensin (jesteś nauczycielem) | Öğrencisin |
| O (on, ona, ono) | – | Öğretmen (jest nauczycielem) | Öğrenci |
| Biz (my) | -(y)iz/ -(y)ız / -(y)uz/ -(y)üz | Öğretmeniz (jesteśmy nauczycielami) | Öğrenciyiz |
| Siz (wy) | -(s)iniz/ -(s)ınız /-(s)unuz / -(s)ünüz | Öğretmensiniz (jesteście nauczycielami) | Öğrencisiniz |
| Onlar (oni, one) | –ler/ -lar | Öğretmenler (są nauczycielami) | Öğrenciler |
*przepisz ją do zeszytu albo zrób zrzut ekranu, aby zawsze mieć ją pod ręką 📸
10. Tureckie czasowniki
Każdy czasownik (fiil) w bezokoliczniku składa się z tematu słowa i końcówki –mak lub –mek (znów odpowiada za to harmonia samogłoskowa).
Przykłady:
- gelmek (przyjść)
- bakmak (patrzeć)
- gitmek (iść)
- görmek (widzieć)
11. Język turecki – tryb rozkazujący
Tryb rozkazujący (emir kipi) to tryb, który wymaga natychmiastowej realizacji czynności. Tutaj też dodajemy końcówki czasownika, te same, których używamy w trybie oznajmującym.
Przykłady:
- git! (idź!)
- gitsin! (niech idzie!)
- gidin! (idźcie!)
- gitsinler! (niech idą!)
12. Turecki czas teraźniejszy ciągły
Czas teraźniejszy ciągły (şimdiki zaman) jest używamy przy określaniu czynności wykonywanych teraz, w tym momencie (coś na kształt angielskiego Present Continuous). Do jego utworzenia potrzebujemy sufiksu –yor.
Przykłady:
- Yağmur yağıyor. (Pada deszcz.)
- Ali su içiyor. (Ali pije wodę.)
Przeczenia tworzymy, wstawiając sufiks –mi, –mı, –mu, –mü pomiędzy rdzeń słowa a sufiks –yor.
Przykłady:
- Yağmur yağmıyor. (Nie pada deszcz.)
- Ali su içmiyor. (Ali nie pije wody.)
13. Yönelme Durumu (Dative Case) – sufiks -(y)e, -(y)a
Yönelme Durumu, czyli dopełniacz w języku tureckim, to jeden z przypadków gramatycznych, w którym podmiot zdania otrzymuje końcówkę sufiksu -(y)e lub -(y)a. Sufiks ten wskazuje kierunek, cel lub adresat, do którego jest kierowane działanie.
Przykłady:
- Eve gidiyorum. (Jadę do domu.)
- Ona para ver. (Daj mu pieniądze.)
14. Uzaklaşma Durumu (Ablative Case) – sufiks -dan,-den
Wybrałam dla Ciebie 4 filmiki z kanału Açıköğretim Sistemi – Anadolu Üniversitesi na Youtube, które przybliżą Ci to zagadnienie.
15. Zaimki dzierżawcze – İyelik ekleri (benim, senin)
İyelik ekleri w języku tureckim, to końcówki dodawane do rzeczowników, które służą do określania przynależności. W języku tureckim występują one w postaci sufiksów, które dodawane są do końcówek rzeczowników.
- Benim: mój/moja/moje
- Senin: twój/twoja/twoje
- Onun: jego/jej/ich
- Bizim: nasz/nasza/nasze
- Sizin: wasz/wasza/wasze
- Onların: ich/ich/ich
Przykłady:
- Benim arabam (Mój samochód.)
- Senin evin (Twój dom.)
- Onun çantası (Jego/jej torba.)
16. Konstrukcja “mieć” – var i yok
Czasownik var używamy, gdy coś posiadamy lub coś istnieje (o tym pisałam w punkcie 6).
Przykłady:
- Benim bir arabam var. (Mam samochód.)
Czasownik “yok” jest używany, gdy chcemy powiedzieć, że czegoś nie ma lub nie istnieje.
Przykłady:
- Arabam yok. (Nie mam samochodu.)
Do przedmiotu, który posiadamy dodajemy sufiks mój, twój, jego… Jak to wszystko zrozumieć? Jak to wygląda w praktyce? Dla osób znających język angielski załączam film, który rozwieje wszelkie wątpliwości związane z tworzeniem zdań z czasownikiem “mieć”, choć nie da się ukryć, że w tym aspekcie turecka gramatyka nie należy do najłatwiejszych na świecie.
17. Zaimek zwrotny – kendi
18. Hep – zawsze/ ciągle
W tureckim, konstrukcja “hep” jest używana do wyrażenia ciągłości lub częstotliwości czegoś. Można ją przetłumaczyć na polski jako “ciągle”, “nieustannie”, “zawsze” lub “ciągle coś robić”.
Przykłady:
- Hep çalışıyorum. (Ciągle pracuję.)
- Hep seni düşünüyorum. (Ciągle o tobie myślę.)
- Hep aynı şeyleri yapıyoruz. (Ciągle robimy te same rzeczy.)
Konstrukcję “hep” można również używać w zdaniach pytających lub przeczących:
- Sen hep böyle misin? (Czy zawsze jesteś taki?)
- Hep yemek pişirmiyorsun. (Nie gotujesz ciągle jedzenia.)
Pamiętaj, że “hep” zawsze występuje przed czasownikiem lub przymiotnikiem. Jeśli chcesz użyć go przed rzeczownikiem, musisz dodać przed nim przyimek, na przykład “hep iş yerinde” (zawsze w pracy).
19. Belirtme Eki (Accusative Case) – sufiks -(y)i
Sufiks -(y)i, jest dodawany do rzeczowników w celu określenia ich funkcji jako dopełnienia bliższego w zdaniu. Przykłady zdań możesz zobaczyć w poniższym filmie.
20. Isım + ye kadar
21. isim + dan önce (np. przed pracą)
W języku tureckim, konstrukcja “isim + dan önce” jest używana, aby wyrazić kolejność występowania czynności. “Dan önce” dosłownie oznacza “przed”, a “isim” to po prostu “nazwa” lub “imię”.
Przykłady:
- Yarın işten önce evde çalışacağım. (Jutro będę pracować w domu przed pracą.)
- Kahvaltıdan önce biraz spor yapmak istiyorum. (Chcę trochę ćwiczyć przed śniadaniem.)
- Çocuklar parka gitmeden önce biraz dinlenelim. (Poczekajmy, aż dzieci odpoczną przed pójściem do parku.)
22. fiil + madan önce / dıktan sonra (przed/po jakiejś czynności)
23. isim + -dan beri / -dir (since, for)
24. Turecka gramatyka – İsim Tamlamaları (Noun Complements): annemin kardeşi (siostra mamy)
To w języku tureckim konstrukcja składająca się z dwóch lub więcej rzeczowników, które łączą się, aby utworzyć nowe znaczenie. Składa się z dwóch lub więcej oddzielnych rzeczowników. Pierwszy z nich nazywa się tamlayan, a drugi tamlanan. Pierwszy rzeczownik pełni funkcję określenia, a drugi jest rzeczownikiem, który jest określany.
Przykłady:
- Okul binası (Budynek szkoły)
- Kırmızı elma (Czerwone jabłko)
- İngiliz öğretmen (Nauczyciel angielskiego)
Jeśli znasz język angielski, koniecznie obejrzyj film tłumaczący to zagadnienie. Trzeba przyznać, że w tym miejscu turecka gramatyka może się wydawać naprawdę skomplikowana. Ale na spokojnie – w praktyce, jesteś w stanie na spokojnie opanować tę konstrukcję, nawet jeśli na pierwszy rzut oka (i ucha) wydaje się ona mało intuicyjna.
25. Rzeczownik w funkcji przymiotnika
Rzeczownik, który jest określeniem drugiego rzeczownika (belirtisiz isim tamlamasi), przyjmuje końcówkę dzierżawczą 3 os. l.poj. Pierwszy rzeczownik przyjmuje funkcje przymiotnika.
– isim (rzeczownik) + isim (rzeczownik) – (s)
Przykłady:
- at + araba (‘koń’ + ‘samochód’) = at arabası – “wóz konny”
- kış + akşam (‘zima + ‘wieczór’) = kış akşamı – “zimowy wieczór”
- dil + okul (‘język’ + ‘szkoła’) = dil okulu – “szkoła językowa”
26. Turecka gramatyka i tureckie stopniowanie przymiotników
Przy stopniowaniu przymiotników musimy dodać przysłówki w odpowiednim stopniu daha oraz en:
daha do stopnia wyższego (“bardziej”),
en do najwyższego (“najbardziej”).
Przykłady:
- pahalı (drogi) – daha pahalı (droższy) – en pahalı (najdroższy)
- şişman (gruby) – daha şişman (grubszy) – en şişman (najgrubszy)
To tyle! Mamy nadzieję, że ten poradnik będzie dla Ciebie dobrym starterem i już niebawem turecka gramatyka będzie dla Ciebie bułką z pysznym, tureckim masłem! 🧈🍞
Trzymamy kciuki!
🇹🇷 Skoro interesuje Cię turecka gramatyka i materiały do nauki tureckiego od podstaw, to bardzo możliwe, że poniższe poradniki od Językowej Siłki również mogą okazać się dla Ciebie wartościowe (kliknij tytuł, aby przejść do tekstu):
Dziękujemy za lekturę artykułu pod tytułem: Turecka gramatyka – 26 niezbędnych konstrukcji na start!
🇹🇷 Zapraszamy też na naszą grupę samodzielnej nauki języków na Facebooku!
