Język chorwacki a język serbski – różnice

Po wprowadzeniu do języka serbskiego i języka chorwackiego oraz zarysowaniu sytuacji językowej na Bałkanach, dziś pora na to byśmy ponownie wzięli na tapet język chorwacki i język serbski, ale tym razem przyjrzeli się różnicom pomiędzy nimi w różnych językowych aspektach!

Różnice pomiędzy serbskim i chorwackim:

Dla osób chcących dokładnie zagłębić się w rozwój języków polecam porównanie starodawnych wydań wraz z nowoczesnymi książkami (zwróćcie uwagę na słowa typu svĕt, vĕst, prĕtnja itd.). Można sięgnąć po książkę Danica Ilirska, której wydanie tomów 10–12 pochodzi z 1844 r. Wariant ikawski widzimy nie tylko obok wariantu ijekawskiego w chorwackim, ale także i w słoweńskim (Ilirski Slovenci, tom 1, wydanie z 1839 r. czy Narodne Pěsni Ilirske – prócz samego porównania języka znajdziemy tam również informacje o sposobie postrzegania na tle innych języków w tamtych czasach).

Należy zwrócić uwagę na zmianę liter: h na k, a na u, pochodzenie słów czy końcówki czasowników.

Czasy i gramatyka

Tworzenie czasów różni się nieco pomiędzy serbskim i chorwackim.

W czasie teraźniejszym w serbskim (nawet po czasowniku) używa się konstrukcji „da + czasownik”, natomiast w chorwackim po czasowniku występuje bezokolicznik. Z kolei w czasie przyszłym w języku serbskim mamy czasownik posiłkowy hteti + bezokolicznik (w języku potocznym jednak używana jest konstrukcja „da + czasownik” zamiast bezokolicznika), a także możemy łączyć hteti, jeśli stawiamy czasownik na pierwszym miejscu. Wyjątkiem są czasowniki typu stići, doći, ići, które muszą być osobno. W chorwackim występuje konstrukcja „htjeti + bezokolicznik” (nie ma innej potocznej konstrukcji) i zawsze rozdzielamy htjeti oraz czasownik.

Tym samym mamy również różnice w enklityce (enklityka i proklityka). Jeżeli zagłębimy się w gramatyce kontrastywnej, zobaczymy, że niektóre spójniki wykazują inne cechy (np. pošto):

Narzędnik – s czy sa?

Sa używamy, jeżeli mamy słowa rozpoczynające się od s, z, ž, š, c, č, ć, đ, dž, np. sa sestrom, sa ženom oraz wyjątek sa mnom, a także wtedy, gdy pojawiają się zbitki spółgłoskowe na początku słowa (ks, ps, itp.): sa (svojim) psom, sa pšenicom.

Jeśli chodzi o resztę słów, to wszystko zależy od języka. W chorwackim w pozostałych sytuacjach zawsze użyjemy s (np. s njima), w serbskim natomiast mamy już swobodę (np. może być to s njima albo sa njima, ponieważ obie wersje są poprawne).

Takich zagadnień związanych z formami obocznymi przyimków jest oczywiście więcej, dlatego że takie formy pojawiają się  też w innych przypadkach, chociażby w celowniku (k – ka) czy w bierniku (uz – uza).

Przypadki i odmiana – język chorwacki i serbski

Nieco inne są również zasady odmian. W języku serbskim odrzucamy t oraz d przed literą c, natomiast chorwacki  ją zostawia (zadatakà: serb. zadaci, chorw. zadatci). W chorwackim celowniku oraz miejscowniku możemy napotkać końcówkę –u, której nie ma w serbskim w tych przypadkach (jednom, jednomu). Nieraz chorwacki przyjmuje dwie możliwe wersje odmiany, podczas gdy serbski ma tylko jedną.

Zdarza się, że każdy z tych języków spostrzega daną rzecz jako inny rodzaj.

Zaimki pytające, względne i nieokreślone również trochę się różnią:

Tłumaczenia – jak to wygląda w praktyce?

Zdarzają się sytuacje, gdzie wymagane są tłumaczenia serbskiego na chorwacki bądź na odwrót, przede wszystkim w przypadku etykiet na produktach czy dokumentów. Kiedyś jeden z kanałów telewizyjnych nakazał wykonać tłumaczenie pod groźbą odmowy emisji – tłumaczenie to było „naciągane”, tzn. użyto w nim pełno synonimów, by pozornie wydawało się, że to inne języki.

Co ciekawe, jeżeli bierzemy pod uwagę konkretne kategorie słownictwa (np. jedzenie), to pojawiają się częściowe różnice, w tym takie jak np. „pomidor” – oficjalnie po serbsku to paradajz, po chorwacku rajčica. No właśnie, oficjalnie, bo paradajz jest znany potocznie i traktowany jako regionalizm. W serbskim twardo trzymamy się zasady „pisz tak, jak słyszysz”, więc mamy kapučino; Chorwacja z kolei woli się europeizować, więc zbliża się do kultury Włoch i dlatego w chorwackim mamy cappuccino.

Na tej zasadzie również przyjmujemy zagraniczne nazwiska: serbski zapisuje je całkowicie fonetycznie, podczas gdy chorwacki przyjmuje wersję oryginalną, przy czym dodaje odmienioną końcówkę dostosowaną według przypadka (serb. Šekspirova, chorw. Shakespeareova).

Spójrzmy jeszcze na przykład miesięcy. Widzimy zupełnie inne oficjalne nazwy. W praktyce jednak zazwyczaj i Serbowie, i Chorwaci znają obydwie wersje, więc można się dogadać:

Interesuje Cię język chorwacki albo serbski? Przeczytaj także tekst o podobieństwach między tymi językami! Dołącz też do naszej grupy na Facebooku i napisz nam, czy kochasz hrvatski jezik!