Gdy dookoła Was rozbrzmiewają świąteczne piosenki, zaczynają się świąteczne porządki, a w domu unosi się zapach pierniczków, ciast i różnych innych dań, to z pewnością dla większości z Was niezwykle radosny czas. Czekacie z niecierpliwością na wigilijny wieczór, na ubieranie choinki, jedzenie dwunastu potraw, dzielenie się opłatkiem czy otwieranie prezentów. A może zastanawiacie się jakie tradycje bożonarodzeniowe występują w innych krajach słowiańskich? Z tego artykułu dowiecie się, jak wyglądają Święta Bożego Narodzenia w Serbii. Spora część przedstawionych przez nas tradycji jest także obecna w innych krajach południowosłowiańskich, takich jak Chorwacja czy Słowenia.
Każdy kraj na świecie ma swoje tradycje świąteczne. Niektóre z nich są bardzo podobne do naszych, inne zaś zupełnie różne, ale pewne jest to, że wszystkie są wyjątkowe. Różnicę na pewno widać w datach.
Wigilię w Serbii obchodzi się 6 stycznia, a nie 24 grudnia, ponieważ dominującym wyznaniem w Serbii jest prawosławie. Z tego powodu Serbowie mają święta według kalendarza juliańskiego. Jednak tak samo jak u nas święta Bożego Narodzenia trwają trzy dni. Święta po serbsku nazywają się Božić, a Wigilia nosi nazwę Badnji Dan. Nazwa ta pochodzi od Badnjaka.
Badnjak
Jest to drewno, najczęściej dębowe, ścinane według tradycji w wigilijny poranek. Sposób ścinania badnjaka jest ściśle określony. Najpierw należy trzy razy oblać drzewo czerwonym winem, przeżegnać się i odmówić modlitwę. Następnie trzeba uderzać je siekierą w ten sposób, aby upadło w kierunku wschodu. Obyczaj głosi, że drzewo powinno upaść po trzech uderzeniach, więc na badnjak zazwyczaj wybiera się jedno z młodszych drzew. Pierwszy odłamek drewna, który po ścięciu upadnie na ziemię, Serbowie zabierają ze sobą do domu i przechowują go przez cały kolejny rok. Symbolizuje on szczęście, zdrowie i spokój domowników. Tego samego dnia wieczorem ścięte drewno zostaje wykorzystane do ognisk, które są rozpalane przed cerkwiami w niemal każdym serbskim mieście.
Položajnik
Kolejny ciekawy bożonarodzeniowy zwyczaj wśród Serbów wiąże się z osobą, która jako pierwsza przekracza próg domu w dzień Bożego Narodzenia. Osoba ta nazywa się položajnik. Zgodnie z tradycją musi to być mężczyzna, gdyż to on ma przynieść do domu szczęście i dobrobyt. Natomiast uważa się, że jeśli osobą tą będzie kobieta, przyniesie to domu zło i nieszczęście. W związku z tym w wielu miejscach zwyczajowo položajnik jest bliskim znajomym lub krewnym domowników. Wcześniej strony ustalają między sobą, że to właśnie ta osoba wkroczy do domu – przyjęło się, że musi być to ktoś mający dobry charakter. Položajnika trzeba odpowiednio ugościć piciem oraz jedzeniem, a gospodyni domu powinna posypać go zbożem – symbolizuje to dostatek w nadchodzącym roku. Na końcu domownicy obdarowują gościa, najczęściej kiełbasą lub ciastami.
Česnica
Głównym wypiekiem, którego nie może zabraknąć na serbskim świątecznym stole, jest česnica. Jej przygotowanie jest jedną z najważniejszych tradycji w Serbii. Česnicę robi się na dwa sposoby: na słono jako chleb lub na słodko jako ciasto. Na słodko piecze się ją głównie w Wojwodinie (północnej części Serbii). Česnicę piecze się w Wigilię lub o poranku w dzień Bożego Narodzenia. Przygotowując ciasto, Serbowie starają się trzymać pewnych zasad. W niektórych rejonach wodę na ciasto dostarcza się w Boże Narodzenie przed świtem ze źródła lub studni, do której wrzuca się garść ziarna. Wodę tę nazywa się „silną wodą”, mającą dobroczynną moc. Zwyczaj nakazuje też, by mąka była brana z pełnego worka lub opakowania. Natomiast osoba, która przyrządza česnicę, powinna wykąpać się przed przygotowywaniem ciasta.
Zgodnie z tradycją do ciasta wkłada się pieniążek, a w niektórych częściach Serbii także inne rzeczy, na przykład ziarna zbóż i fasoli albo figurki z drewna przypominające zwierzęta. Uważa się, że osoba, która znajdzie ten przedmiot w swoim kawałku česnicy, będzie miała szczęście i dostatek w przyszłym roku.
Korinđanje
W Serbii istnieje tradycja bardzo podobna do naszej. Jest ona rozpowszechniona głównie w Wojwodine i nazywana jest korinđanjem – ‘kolędowaniem’. Polega ona na tym, że w Wigilię dzieci w przebraniach chodzą po domach i śpiewają lub recytują krótkie, rymowane i żartobliwe wierszyki… co ciekawe, często wulgarne. Dzieci w nagrodę dostają zazwyczaj suszone śliwki, jabłka, ciasto lub od niedawna także pieniądze.
Wieczór wigilijny
Tuż przed wieczerzą Wigilijną Serbowie odmawiają modlitwy i odśpiewują tropar. Jest to poetycki, krótki, rymowany śpiew liturgiczny, który przybliża nam historię i znaczenie danego święta, świętego lub wydarzenia. Następnie składają sobie świąteczne życzenia i dopiero wtedy zasiadają do stołu. Na wigilijnym stole powinno znaleźć się dwanaście potraw.
Tradycyjnym posiłkiem wigilijnym w Serbii jest badnjačka pogača – ‘tort wigilijny’. To nic innego jak chleb, który symbolizuje Jezusa Chrystusa. Popularnymi wigilijnymi daniami są także:
- riblja čorba – ‘zupa rybna’,
- prebranac – serbski przepis na zapiekaną fasolę,
- salata od kiselog kupusa – ‘surówka z kiszonej kapusty’,
- salata od krompira –‘sałatka z ziemniaków’,
- rezanci sa orasima –‘makaron z orzechami’,
- różne potrawy z kiszonej kapusty (między innymi pita),
- świeże i suszone owoce,
- baklava – bakława (z miodem i orzechami).
Na wigilijnym stole oprócz potraw stawia się również świecę oraz naczynie, w którym znajdują się cztery duże, żółte jabłka, pszenica, kukurydza, pieniądze, suszone śliwki oraz orzechy. Produkty te mają przedstawiać powodzenie w nadchodzącym roku.
Boże Narodzenie w Serbii
Serbowie w dzień Bożego Narodzenia witają się słowami: „Hristos se rodi” – ‘Chrystus się rodzi’, a odpowiadają: „Vaistinu se rodi” – ‘Zaprawdę się rodzi’ [w Wielkanoc prawosławni witają się podobnymi słowami: Chrystus zmartwychwstał, zaprawdę zmartwychwstał – red.]. Według tradycji w Boże Narodzenie posypuje się podłogę słomą, żeby stworzyć w domu skromną atmosferę symbolizującą miejsce narodzin Jezusa Chrystusa.
Ponadto w Serbii nie sprząta się domów aż do drugiego dnia Świąt. W Serbii nie ma tradycji dawania dzieciom prezentów na Boże Narodzenie. Jeśli oczywiście rodzice chcą dać dziecku prezent, mogą to zrobić, lecz nie jest to żaden obyczaj. Natomiast w większości serbskich rodzin dzieci są obdarowywane prezentami dopiero na Nowy Rok.
Zakończenie
Wielu z nas nie wyobraża sobie Wigilii bez karpia, pierogów z kapustą i grzybami czy dzielenia się opłatkiem. Serbowie również przywiązują dużą wagę do swoich świątecznych tradycji. Większość z nich nie wyobraża sobie wigilijnego poranka bez ścinania badnjaka, świątecznego stołu bez pięknie zdobionej česnicy czy należnego ugoszczenia w swych progach položajnika. Zarówno w Serbii, jak i w Polsce ten czas jest czasem przeznaczonym dla najbliższych: czasem na długie rozmowy czy wspólne jedzenie. Mamy nadzieję, że Ci z Was, którzy nie wiedzieli zbyt wiele o świętach Bożego Narodzenia w Serbii, z tego artykułu sporo się o nich dowiedzieli. Z kolei Ci, którzy coś już wiedzieli, pogłębili swoją wiedzę na ten temat.
Życzymy Wam wesołych i przede wszystkim zdrowych Świąt!
Kasia i Erwin
Źródła:
