Jest taki kraj, który każdemu kojarzy się z dźwiękiem dud, mężczyznami chodzącymi w spódnicach oraz whisky. Ludzie mówią tam niezrozumiałym wariantem angielskiego, a pogoda zmienia się co chwilę. Oczywiście, tym krajem jest Szkocja.
Szkocja – podstawowe informacje
Zacznijmy od podstawowych informacji na temat tego państwa. Szkocja jest krajem stanowiącym część Wielkiej Brytanii. Zamieszkuje go nieco ponad pięć i pół miliona ludzi, a jego stolicą jest Edynburg będący drugim największym miastem w kraju (po Glasgow). Ze Szkocją często kojarzą się pejzaże przepełnione majestatycznymi, porośniętymi ciemnozieloną i brązową trawą górami wraz z rzekami oraz jeziorami. Jest to w pełni zrozumiałe, jednak nie cała Szkocja wygląda właśnie tak.
Kraj ten często jest dzielony na dwa regiony: Highlands, czyli górzyste krainy północy oraz Lowlands, który stanowi nizina w centralno-południowej części kraju, gdzie położone są największe szkockie miasta. Ciekawym faktem wiążącym się z tym podziałem jest to, że nie odnosi się on wyłącznie do aspektów geograficznych, lecz także językowych. W przeszłości na terenie Highlands przeważała ludność posługująca się językiem gaelickim szkockim, natomiast na terenach Lowlands dominował język scots. Obecnie znajomość tych języków nie jest tak powszechna, lecz podział jest wciąż widoczny. Osoby znające gaelicki szkocki zamieszkują przeważnie tereny Highlands, natomiast znajomość języka scots przeważa na obszarze Lowlands.
Szkocja i jej języki
Pewnie zapytacie: „Chwila, chwila, gaelicki szkocki i język scots? O co tutaj w ogóle chodzi?” Już śpieszę z wyjaśnieniem. W Szkocji funkcjonują trzy języki urzędowe: angielski, gaelicki szkocki i język scots.
Język angielski
Z pierwszym z nich sprawa zdaje się być oczywista, ponieważ Szkocja jest częścią składową Wielkiej Brytanii, więc należy się tam spodziewać brytyjskiej odmiany światowej lingua franca. Niby tak, jednak trzeba mieć na uwadze, że szkocki wariant angielskiego jest dosyć specyficzny. Z tego też powodu panuje (słuszne) przekonanie, że często nie lada wyzwaniem jest zrozumienie rodowitego Szkota. Nic w tym dziwnego, ponieważ szkocki angielski charakteryzuje się wieloma specyficznymi zmianami w wymowie. Przykładowo dźwięk ou jak na przykład w wyrazie house wymawiany jest jako oo podobnie jak w słowie moon. Podobnie wymawia się dźwięk ow, tak więc niech nikt się nie zdziwi, gdy w Szkocji zamiast town usłyszy coś w rodzaju toon, a zamiast cow usłyszy coo.
Inną charakterystyczną cechą szkockiego angielskiego jest wymowa spółgłoski r. Wbrew powszechnym przekonaniem Szkoci nie „podkręcają” tego dźwięku w takim stopniu jak robią to przykładowo Hiszpanie. Szkockie r jest po prostu bardziej „podkręcone” w porównaniu do innych wariantów angielskiego. Szkocki angielski obfituje również w charakterystyczne wyrazy, które czasem wprawiają w zakłopotanie nawet osoby z innych części Wielkiej Brytanii. Do tego typu wyrazów należą m.in. aye (‘tak’), auld (‘stary’), wee (‘mały’), tattie (‘ziemniak’) lub messages (‘zakupy’).
Oto przykład jak szkocki angielski może sprawiać problemy:
Gaelicki szkocki
Kolejnym z języków urzędowych Szkocji jest język gaelicki szkocki. Należy on do grupy języków celtyckich i obecnie posługuje się nim około 87 tysięcy osób zamieszkujących głównie górzyste tereny Highlands, archipelag Hebrydów oraz… kanadyjską prowincję Nowa Szkocja, gdzie posiada on status języka urzędowego. Gaelicki szkocki jest blisko spokrewniony z językiem irlandzkim oraz językiem manx, ponieważ wszystkie trzy wywodzą się od języka staroirlandzkiego.
Język scots
Ostatnim z języków urzędowych Szkocji jest scots – język germański, który pochodzi od północnoangielskich dialektów. Z tego właśnie powodu jest w dużym stopniu spokrewniony z językiem angielskim. Prowadzi to nawet do wielu dyskusji odnośnie tego czy scots faktycznie jest odrębnym językiem czy też jedynie dialektem angielskiego. Obecnie tym językiem posługuje się około 1,5 miliona ludzi. Zamieszkują oni głównie południowo-wschodnią Szkocję, a także Irlandię Północną oraz przygraniczne tereny Irlandii.
Symbole Szkocji
Jednym z najpopularniejszych symboli tego kraju jest kilt, czyli element tradycyjnego szkockiego stroju, który niektóre osoby błędnie nazywają mianem spódnicy. Należy uważać, bo takie porównanie z pewnością zdenerwuje niejednego Szkota. Istnieje nawet pewien żart dotyczący okoliczności powstania nazwy tej części ubioru: „The last person to call it a skirt got kilt”. Według tradycji kilty ubierali przeważnie mężczyźni, lecz obecnie noszą je również kobiety.
Mężczyźni do kiltu zwykle noszą sporran, czyli skórzaną lub futrzaną torebkę. Taki tradycyjny strój zakłada się w głównej mierze z okazji rodzinnych uroczystości lub świąt. Kilt wykonany jest z tartanu, czyli przeważnie wełnianego materiału w kratę. Ciekawe jest to, że w Szkocji istnieją dobrze zachowane klany i każdy z nich posiada swój własny wzór tartanu. Oprócz tego każdy klan posiada własne godło, zawołanie oraz odgrywany na tradycyjnych szkockich dudach marsz.
Właśnie dudy są kolejnym z najbardziej rozpoznawalnych na świecie szkockich symboli. Ten instrument dęty pochodzi z Azji, lecz to właśnie w krajach takich jak Szkocja czy Irlandia odegrał największą rolę. Dudy od dawna służą Szkotom do grania tradycyjnej muzyki ludowej, a pierwsze wzmianki o szkockich dudach znanych jako Great Highland bagpipe odnoszą się do ich użycia w kontekście wojskowym. Częstym widokiem podczas spaceru ulicami szkockich miast są ubrani w tradycyjny strój Szkoci wygrywający melodie na dudach, co nadaje zwiedzaniu niepowtarzalnego klimatu.
Pozostałymi symbolami Szkocji są:
- Dwie flagi – pierwsza z nich to niebieska flaga z białym krzyżem św. Andrzeja, patrona Szkocji, która nazywana jest the Saltire. Natomiast druga to tzw. Lion Rampant, czyli flaga przedstawiająca otoczonego czerwoną bordiurą czerwonego lwa na złotym tle. Historycznie Lion Rampant był flagą używaną przez szkockich monarchów.
- Herb przypominający flagę Lion Rampant.
- Popłoch pospolity – szkocki kwiat narodowy, który często jest mylony z ostem.
- Jednorożec – mityczne narodowe zwierzę Szkotów.
- Whisky – najpopularniejszy szkocki trunek. Whisky produkowaną w Szkocji określa się jako Scotch whisky, a proces jej produkcji musi spełniać określone warunki. Ciekawym faktem jest to, że sama nazwa whisky pochodzi z języka gaelickiego szkockiego; w tym języku wyrażenie uisge beatha oznacza wodę życia.
- Jezioro Loch Ness – słynne jezioro o długości 37 km znajdujące się w pobliżu miasta Inverness. Ponoć właśnie to jezioro zamieszkuje legendarny potwór z Loch Ness znany również jako Nessie.
Mam nadzieję, że ten artykuł przybliżył Wam Szkocję zarówno z językowego, jak i kulturowego punktu widzenia oraz że zachęcił Was do dowiedzenia się czegoś więcej o tym kraju 😊
A jeśli interesuje Was brytyjski angielski, zapraszam do artykułów na temat materiałów do jego nauki: poziom początkujący (A1–A2) i średniozaawansowany (B1–B2).
Erwin Tadeusiak
