Czy wiecie, że na całym świecie językiem kreolskim włada piętnaście milionów osób? Może pomyślicie sobie, że język kreolski to jeden język, którym porozumiecie się we wszystkich byłych europejskich koloniach.
Niestety nic bardziej mylnego. Języków kreolskich jest tyle, ile byłych kolonii, a dokładniej około stu ich odmian. Kiedy jechałam na swoje pierwsze badania naukowe na Haiti, byłam pełna optymizmu, że po dwóch latach ciężkiej nauki francuskiego będę mogła komunikować się ze społecznością lokalną w zadowalający sposób. Wiedziałam, że kreolski obok francuskiego jest językiem urzędowym na Haiti, że ludzie się w nim komunikują, ale nigdy nie sądziłam, że jest językiem pierwszym i w zasadzie jedynym. Sprawdziło się przysłowie, że potrzeba matką wynalazku, i żeby przeżyć, musiałam się co nie co tego języka nauczyć.
Skąd wywodzi się język kreolski?
Języki kreolskie powstały w wyniku kreolizacji języków europejskich (takich jak angielski, francuski, hiszpański, portugalski, niderlandzki) z elementami języków ludności tubylczej. Wyobraźcie sobie taką sytuację, że na plantacji pracuje kilkuset niewolników pochodzących z różnych afrykańskich plemion i każdy z nich posługuje się swoim własnym językiem. Wszyscy natomiast muszą zrozumieć język kolonizatorów, który został im narzucony, więc muszą wymyślić własny język, który umożliwi im porozumiewanie się między sobą. Tworzą w tym celu język pidżynowy, czyli uproszczoną wersją języka narzuconego przez kolonistów.
Język kreolski powstał na bazie języka pidżynowego, ale ma bardziej rozwiniętą składnię, morfologię i system gramatyczny. Nabywany jest przez dzieci jako język ojczysty, a przez dorosłych uważany jako drugi język. Osobiście spotkałam się z dwiema odmianami języka kreolskiego utworzonymi na bazie francuskiego – z kreolskim haitańskim oraz kreolskim gwadelupskim. Kreolski na Gwadelupie jest językiem mówionym, natomiast kreolski haitański jest językiem urzędowym Haiti od 1987 i posługuje się nim dziewięćdziesiąt pięć procent społeczeństwa. Haitańczycy bronią swojego języka jak niepodległości, traktując go jako dziedzictwo narodowe Haiti. W tym języku odbywa się proces nauczania w szkołach, tworzona jest literatura oraz muzyka.
Języki kreolskie powstałe na bazie języka francuskiego
Struktura języka
Gramatyka języków kreolskich jest generalnie prostsza niż gramatyka języków, na której były pierwotnie oparte. Aby Was nie zanudzać gramatyką, podam tylko niektóre gramatyczne ciekawostki. W gramatyce kreolskiej rzeczowników i przymiotników nie odmieniamy przez rodzaje i liczbę. W liczbie mnogiej natomiast dodawane jest słowo yo po rzeczowniku.
W języku kreolskim wyróżniamy tylko pięć form zaimków osobowych.
W języku kreolskim występuje tylko pięć czasów.
Przeczenia tworzymy, dodając przed czasownikiem w czasie teraźniejszym i przeszłym:
I do not eat – mwen pa manje
I did not eat – mwen pa te manje
Jak widzicie, gramatyka języka kreolskiego nie jest skomplikowana. Kreole naprawdę wiedzą, jak ułatwić sobie życie w każdej sytuacji. Teraz czas na zadania dla Was i odrobinę kreolskiej rozrywki 😉
Jeśli chcecie posłuchać, jak brzmi kreolski haitański, polecam muzykę zouk.
Sprawdź się!
A teraz pora na zabawę, która rozrusza wasze szare komórki 😉 Pisany język kreolski (haitański) jest zbliżony do języka francuskiego. Co prawda zapis może Wam niewiele mówić, ale jak zaczniecie czytać na głos, to wtedy wychodzi z tego jakaś francuska całość. Podejmiecie to wyzwanie, by przetłumaczyć poniższy tekst?
Jestem ciekawa, jak Wam poszło 😉
Cykl o języku kreolskim i kulturze kreolskiej uważam za otwarty. Jeśli zainteresował Was ten temat, to zapraszam do śledzenia Językowej Siłki, bo już niedługo nauczę Was podstaw języka kreolskiego haitańskiego.
N a wè (si Dye vle)/ – do zobaczenia (Jak Bóg da)!
Jeśli chcecie poznać więcej moich szalonych pomysłów, to zapraszam na mojego bloga karaibyoczamibadacza.pl i profil na
