W zależności od przeglądanych książek bądź stron możemy natknąć się na różne wersje początków tego języka. Pewne jest, że należy do grupy języków południowosłowiańskich. Nazwa jest już bardziej sporna, w dużej mierze również uzależniona od historii – od najpopularniejszej serbsko-chorwacki (stosowane szczególnie w powojennej Jugosławii) poprzez występującą częściej w krajach anglojęzycznych wersję serbsko-chorwacko-bośniacki (czasem jeszcze serbsko-chorwacko-bośniacko-czarnogórski, by z jednej strony uwzględnić zachodzące zmiany, a z drugiej zachować ostrożność) aż po nazwę serbsko-chorwacko-słoweński używanej w okresie międzywojennym przez Królestwo Jugosławii. Język serbski? Język chorwacki? To jak to z nimi jest?
Istnieją trzy podstawowe klasyfikacje języków: historyczna, geograficzna oraz typologiczna. Najczęściej spotykana to historyczna (szczególnie biorąc pod uwagę książki i różne publikacje), geograficzna (podział na ligi językowe, ludzie używają jej w potocznej mowie z różnymi skutkami) i najmniej spotykana – typologiczna (różne typy językowe, szyk zdania, fonemy; zwykle używana przez osoby bardziej zaawansowane w temacie, najbardziej filologów czy językoznawców).
W naszym wypadku zetkniemy się z nawiązaniami do bałkańskiej ligi językowej. Liga to nic innego jak grupa języków, które wykazują podobieństwa i mają pewne cechy wspólne, choć niekoniecznie muszą być spokrewnione. A jakie najbardziej rzucające się w oczy cechy dzielą języki należące do ligi bałkańskiej? Widoczne są wpływy języka tureckiego (przede wszystkim słownictwo) czy też budowa czasu przyszłego (czasownik posiłkowy oznaczający ‘chcieć’). Aby się o tym przekonać, polecam wgłębić się jeszcze w język bułgarski i albański.
Rozpad Jugosławii przyczynił się do stworzenia nowych języków powstałych na bazie serbsko-chorwackiego, lecz z uwzględnieniem różnic zależnych od terenów. Miało to na celu także wytyczenie różnic etnicznych i tutaj mamy już różne zdania: sami mieszkańcy Bałkanów nieraz z utęsknieniem za wspólnotą podkreślają, że zostało to stworzone raczej z pobudek politycznych niż faktycznych potrzeb ludzi, ale jednocześnie mamy i takich mieszkańców, którzy pragną rozwijać swój język i dążą do realizacji celu.
Język serbski – cechy
Jako pierwszy za język Serbów uważa się język staro-cerkiewno-słowiański, który powstał dzięki braciom Cyrylowi i Metodemu w IX wieku (sądzi się, że jest to pierwszy spisany język słowiański, a stworzony alfabet to głagolica). O języku staro-cerkiewno-słowiańskim można także usłyszeć jako o języku starobułgarskim.
Później do czynienia mamy z odmianami języka cerkiewnosłowiańskiego. Kształtują się „języki własne” – redakcja ruska, bułgarska, a także serbska.
Najstarsze dowody na istnienie języka serbskiego pochodzą sprzed okresu panowania osmańskiego (znalezione teksty datuje się na XII wiek, a chodzi dokładniej o tłumaczenia ze średniowiecza).
Rosja utrzymywała kontakt z Serbią przez pewien czas w takim stopniu, że aż próbowano wprowadzić nowy język – słowano-serbski (slovenosrpski).
Język serbski a język bułgarski – podobieństwa
Dzisiaj prócz podobieństwa serbskiego z bułgarskim w tworzeniu czasu przyszłego widzimy także podobieństwo tworzenia czasu teraźniejszego (da + odmieniony czasownik). Uznaje się, że konstrukcja ta to greckie wpływy. Pokrywa się także część słownictwa.
| język polski | język serbski | język bułgarski |
| kurczak | pile, пиле | пиле |
| wołowina | govedina(говедина), goveđe meso(говеђе месо) | говеждо месо |
| Cześć! (na powitanie) | Zdravo! Здраво! | Здрасрти / Здравей! |
| Tłumaczenie uzależnione od kontekstu (Chodź, dawaj itp.!) Przypomina używanie Let’s. | Hajde! Хајде! (Ajde!) | хайде |
| napiwek | bakšiš, бакшиш | бакшиш |
| 4 (więcej liczb podobnych) | četiri, четири | четири |
| niedziela | nedelja, недеља | неделя |
Prawda, że przy czytaniu jednocześnie wspomina się rosyjskie четыре czy też говядина?
Język serbski – pozostałe wpływy
Kolejny wpływ na zmiany miało Imperium Osmańskie (pod koniec XV wieku Serbia stała się jego częścią), co można ujrzeć dzisiaj w kulturze Serbów i przede wszystkim muzyce (serbska trąbka uderza w turecką melodię, a piosenkarka moduluje głosem na wzór tureckich koleżanek).
Jeżeli mówimy o włoskich wpływach, to większe znajdziemy w kulturze niż języku (sięga to czasów Imperium grecko-rzymskiego). Świetnie znane ciasteczka, takie jak plazma, są uproszczoną wersją przepisu włoskiego (czego powodem była gorsza sytuacja materialna).
Spodnie to po włosku pantaloni, po hiszpańsku los pantalones a po serbsku pantalone. Jednak każdy z tych języków szczegółowe rodzaje tworzy na swój sposób, choćby porównując wyrażenie „krótkie spodenki”: po włosku to pantaloncini, po hiszpańsku pantalones cortos, po serbsku kratke pantalone lub częściej šorc.
Czasami widoczne są także niemieckie wpływy.
| język polski | język niemiecki | język serbski |
| szelki | Hosenträger, Träger | hozentregeri, tregeri |
| musztarda | der Senf | (ovaj) Senf |
| szlafrok | der Bademantel | ovaj Bademantil (lub kupaći ogrtač) |
Jednakże w języku serbskim więcej problemów przysparzają liczby. O ile w hiszpańskim należy uważać na setki – 100 (cien) i 101 (ciento uno), to po serbsku mamy inną kłopotliwą liczbę – [tylko] 2000 (dvehiljadite godine), [powyżej 2000] 2001 (dve hiljade prve godine). Znajdzie się jeszcze kilka innych liczb, na które trzeba uważać, gdy tworzymy od nich wyższe – po niemiecku np. sechs, sechzehn, sechzig, a w serbskim šest, šesnaest, šezdeset.
Język serbski – szczypta historii
Serbską cyrylicę zreformował w XIX wieku Vuk Karadżić w myśl głoszonej przez siebie zasady: ,,Pisz tak, jak mówisz, czytaj tak, jak jest napisane” (piši kao što govoriš, čitaj kao što je napisano), ale z racji silnej pozycji Kościoła prawosławnego zmiany weszły w życie dopiero w drugiej połowie wieku. W kolejnym, XX wieku, mamy do czynienia z wersją języka serbsko-chorwackiego, przy czym pod koniec stulecia z powodu rozpadu Jugosławii doszło do podziału na osobne języki.
W taki sposób dzisiejsza oficjalna nazwa brzmi: język serbski. Możemy go używać przede wszystkim na terenach Serbii, Czarnogóry, Bośni i Hercegowiny oraz czasem w Chorwacji (zależnie od osoby, czasem lepiej użyć chorwackiego) czy Albanii i Kosowa (stosunki pomiędzy tymi regionami są napięte, więc zalecana jest ostrożność).
Pomimo że Macedonia posiada swój język macedoński, to bywa, że i tam spotkacie osoby znające język serbski. Różne podejścia do tego tematu także sięgają czasów historycznych i politycznych zawirowań – jak to Bałkany.
Język i dialekty
Serbski zapisujemy zarówno cyrylicą, jak i alfabetem łacińskim. Cyrylicę można spotkać głównie w mieście (w nazwach budynków czy napisach przy znakach). Niektóre czasopisma i strony internetowe używają cyrylicy, ale nie brakuje również dużej liczby tekstów zapisywanych pismem łacińskim: komentarzy zamieszczanych na różnych portalach czy nawet zwykłych smsów. Cyrylicy używa się głównie tam, gdzie jest wymóg oficjalny/urzędowy – pojawia się ona w dowodach Serbów czy w szkolnych egzaminach.
Język serbski składa się z dwóch dialektów: sztokawski (wariant ekawski i jekawski) i torlacki ( wariant ekawski). Czasami jest mowa także o poddialektach takich jak np. wojwodiński (z czego bardziej zafascynowani rozróżniają jeszcze różne akcentowanie pomiędzy Nowym Sadem a Zrenjaninem), beogradski, szumadijski i inne.
Polecam świetną imitację tychże dialektów i akcentów dostępną na portalu YouTube: Bojan Skrobic EX-Yugoslavian Accents Imitation (obecnie część pierwsza oraz druga), a także 50 nijansi srpskog naglaska. Jeśli chcemy zagłębić się w wiedzę historyczną o dialektach, wtedy polecam НАРЕЧЈА И ДИЈАЛЕКТИ СРПСКОГ ЈЕЗИКА.
Należy pamiętać, że akcent w języku serbskim jest ruchomy, przez co wpływa na zmianę znaczenia słów. Dla porównania: sedeti (‘siedzieć’) wymawiamy z krótkim [e], sedeti (‘siwieć’) wymawiamy z dłuższym, przeciągniętym [e] niczym „seedeti”. Inaczej zaakcentujemy to samo słowo w różnych odmienionych przypadkach, wziąwszy pod uwagę także liczbę pojedynczą i mnogą.
Język chorwacki – cechy
Początki języka chorwackiego sięgają IX wieku – tak jak w przypadku Serbii mamy najpierw język staro-cerkiewno-słowiański i głagolicę. Początkowo służył on w celach liturgicznych, z biegiem czasu powstał jednak chorwacki wariant języka starosłowiańskiego (mniej więcej między XII a XVI wiekiem).
Pierwsze teksty języka chorwackiego zapisywane były przy pomocy alfabetu łacińskiego, cyrylicy, a także głagolicy. Przekład Biblii dał początek obecnej wersji języka. W wieku XIX występował iliryzm (Ljudevit Gaj) i w taki sposób uwidocznił się silny rozwój dialektu sztokawskiego.
O współczesnym języku chorwackim można mówić wraz z odzyskaniem niepodległości przez Chorwację/rozpadem Jugosławii w roku 1991.
Język chorwacki i dialekty
Język chorwacki składa się z trzech dialektów: czakawskiego (wariant ikawski, ekawski i jekawski), kajkawskiego (wariant ekawski i jekawski) oraz sztokawskiego (wariant ikawski, ekawski i jekawski). Za standardowy uznany został dialekt sztokawski w jekawkim wariancie z odpowiednim zakresem słownictwa z dialektów kajkawskiego i czakawskiego.
W mowie potocznej wiele zależy od regionu – można się o tym przekonać, przeglądając strony, takie jak DalmacijaDanas czy Splitski dnevnik.
| język polski | Slawonia | Zagorja | Dalmacja |
| Co robisz? | Što(rzadko)/ Šta(najczęściej) radiš? | Kaj/(rzadko Koj) delaš? | Ća/Ča/(rzadko Če) delaš? najczęściej: Ča činiš? |
| dziecko | dite/ dijete | dečec (kajkawski dječak)/ dijete | dite/ dijete
|
| ogórek | krastavac | krastavac | kukumar |
| mleko | mlijeko | mleko | mliko |
| pomidor | paradajz | rajčica | poma |
Możemy także usłyszeć o czymś takim jak zespoły gwarowe – to nic innego jak drobne różnice w języku zależne od miejsca: na przykład każda serbska wioska używa innej nazwy na określenie tego samego kwiatu (sami użytkownicy rodzimego języka nie wdrażają się zbytnio w uczenie się tych różnic). Istnieje także dialekt molizańsko-chorwacki, ale używany jest on na niewielkich terenach we Włoszech czy Szwajcarii. Jest to efekt emigracji w czasach rządów generała Tito. Prócz molizańskich mamy także odmiany, takie jak język gradiszczańskich Chorwatów czy język regionalny Bunjewów. Jeśli bardziej zagłębimy się w historię, znajdziemy nawet starodalmatyński, języki dalmatyńsko-romańskie oraz ich dialekty.
Różnice pomiędzy obecnymi dialektami są jednak na tyle nieduże, że możliwe jest swobodne ich zrozumienie (nowe słowa łatwo wywnioskować z kontekstu).
Natalia
Interesuje Cię język chorwacki? Albo język serbski? Wspaniale – więcej tekstów na te tematy już niedługo! Tymczasem koniecznie dołącz do naszej grupy na Facebooku! A jeśli chcesz poznać język serbski lub język chorwacki i dowiedzieć się, jak skorzystać z metody całkowitego zanurzenia podczas nauki, kliknij TUTAJ!
