Interesuje Cię temat Czarnogóry? Po powrocie z urlopu tęsknisz za czarnogórskim wybrzeżem, czujesz, że zafascynowała Cię Czarnogóra i chcesz dowiedzieć się więcej? A może dopiero się tam wybierasz? Trzeba przyznać, że Czarnogóra to mały, lecz fascynujący kraj. Jak mały – możesz się zastanawiać – cały kraj jest wielkości województwa lubuskiego. Jaka Czarnogóra jest naprawdę? Czy istnieje język czarnogórski? I czy Chorwat dogada się z Czarnogórcem? Na te i wiele więcej pytań odpowiedziała nam Karolina Urbańska, tłumaczka i pasjonatka języków bałkańskich w rozmowie z Patrykiem, założycielem Językowe Siłki.
W tym artykule podsumowaliśmy najciekawsze wątki i odpowiedzieliśmy na najważniejsze pytania dotyczące Czarnogóry i języka czarnogórskiego.
🔴 Całej rozmowy możesz posłuchać na:
Czy istnieje język czarnogórski? 🇲🇪
Zapytaliśmy Karolinę, która na co dzień mieszka w Czarnogórze, czy istnieje język czarnogórski i okazało się, że jest to bardziej zawiły temat niż nam się wydawało. Nie tylko ze strony językoznawczej, ale również geopolitycznej.
Karolina mówi tak:
Niektórzy nie uznają tego języka, a uważają, że to jest dialekt języka serbskiego. Niektórzy mówią, że to jest serbski tylko w wymowie ijekawskiej. Jest jednak też spora część językoznawców czy część społeczeństwa, która upiera się przy tym, że jest to język odrębny i chcą, żeby on jako taki funkcjonował, żeby był nazywany językiem czarnogórskim.
Zakładając, że istnieje… czym język czarnogórski różni się od innych języków bałkańskich?
Czarnogórski alfabet ma 32 znaki, a nie 30 jak np. język serbski. Możemy wyróżnić w nim dwie dodatkowe litery „ś” i „ź”, które występują również w języku polskim. W wielu miejscach, gdzie w języku chorwackim czy serbskim pojawia się litera “s”, w Czarnogórze zobaczymy „ś”.
Zarówno język czarnogórski, jak i np. chorwacki, bośniacki czy serbski są oparte o dialekt sztokawski. Natomiast wymowa w Czarnogórze jest ijekawska, to znaczy taka sama jak w Chorwacji.
Dialekt sztokawski ma trzy warianty wynikające z wymowy. Wyróżniamy wariant: ijekawski, ekawski oraz ikawski. W Chorwacji, Czarnogórze i w Bośni i Hercegowinie głównie mówi się ijekawicą, a w Serbii dominującą wymową jest ekavica. Ikavica występuje natomiast na wybrzeżu Chorwacji (również w Dalmacji), ale też można ją usłyszeć na wybrzeżu w Czarnogórze.
🇲🇪 🇷🇸 🇭🇷 Czarnogóra, Serbia, Chorwacja: jak rozróżnić ich języki?
Różnice łatwo można dostrzec na przykładzie słowa ‘bardzo dziękuję’. Po chorwacku, czarnogórsku i bośniacku będzie one brzmiało hvala lijepa, Serbowie powiedzą hvala lepa, a na wybrzeżu Chorwacji usłyszysz hvala lipa.
Więcej o dialektach Chorwacji przeczytasz tutaj. 🇭🇷
Trzeba zaznaczyć, że języki te są do siebie bardzo zbliżone, ale mimo to podczas rozmowy często warto się zastanowić, z kim rozmawiamy i w jakim języku rozmawiamy, żeby niepotrzebnie nie wszcząć dyskusji politycznej (jeśli wolimy takowej uniknąć oczywiście).
Patrząc z perspektywy mieszkanki Czarnogóry Karolina zauważyła, że przyjęło się stwierdzenie ‘nasz język’ do określenia języka czarnogórskiego: „Ludzie mają świadomość tego, że te języki są bardzo zbliżone do siebie i te różnice moglibyśmy przedstawiać na zasadzie dialektów czy regionalizmów, dlatego niektórzy wciąż opowiadają się za tym, żeby te cztery języki (chorwacki, serbski, czarnogórski i bośniacki) mimo wszystko funkcjonowały w ramach jednego języka. W 2017 roku powstała nawet deklaracja o wspólnym języku, którą podpisało bardzo dużo osób związanych właśnie z językoznawstwem, kulturą czy historią, żeby odejść od tego rozdzielania, ponieważ tak naprawdę rozdzielanie tych języków i na siłę zmienianie jakichś słów i wymazywanie podobieństw między nimi, żeby pokazać, że zupełnie się różnimy… doprowadza do pogłębiania nacjonalizmu i niechęci wobec użytkowników danych języków.”
Nasza rozmówczyni podsumowuje, że polityka językowa często dochodzi do głosu częściej niż merytoryka.
Pssst… Jeśli interesują Cię tego typu językowo-kulturowo-społeczne treści, warto dodać, że na naszym Portalu znajdziesz też artykuł o mozaice językowej Szwajcarii🇨🇭. Dlaczego mozaice? Bo przeplatają się tam aż 4 różne języki! Jeśli interesują Cię inne warianty niemieckiego, zajrzyj również do przewodnika po dialekcie austriackim 🇦🇹, z którego dowiesz się między innymi, czy Niemcy i Austriacy się rozumieją.
Zapytaliśmy Karolinę, dlaczego nie można przyjąć, że język czarnogórski, chorwacki, serbski i bośniacki będą językiem policentrycznym z czterema wariantami?
Karolina tłumaczy, że sytuacja na Bałkanach jest dość unikatowa: „…jest to ściśle związane z polityką językową i z wydarzeniami XX wieku. Niestety wciąż bardzo dużo osób, kiedy myśli o języku np. serbsko-chorwackim, to od razu wiąże to z Jugosławią. Wielu ludzi nie potrafi oddzielić kwestii językowych i politycznych. I stąd dochodzi do podziałów i niepotrzebnego zupełnie pluralizmu językowego, kiedy np. Chorwacja w 1991 roku oficjalnie stała się państwem niezależnym, natychmiast zaczęto też pracować nad tym językiem. Chodziło o to, żeby postawić swego rodzaju granicę między chorwackim a serbskim. I wtedy Chorwaci zaczęli sięgać do bardzo archaicznych słów, wymyślać nowe słowa. I te słowa się właściwie nie przyjęły i do dziś ludzi śmieszą. Na przykład: kiedy polecisz do Chorwacji, to zobaczysz, że na lotnisku jest napisane zračna luka, a na samolot powinno się mówić zrakoplov. Natomiast nikt tak nie mówi i w języku potocznym w codziennych rozmowach ludzie po prostu powiedzą i powiedzą aerodrom i avion.”
Co na ten temat uważają sami Czarnogórcy?
„Bardzo często, kiedy rozmawiam z Czarnogórcami o tym, jakie jest ich zdanie, jeśli chodzi o język czarnogórski, to oni nawet nie nazywają tego języka, tylko mówią: wiesz Karolina, to jest tak – mówisz takim językiem, jakiego nauczyli cię w domu. Aby rozwiązać ten problem nazewnictwa w szkołach przez długi czas funkcjonowało po prostu określenie język ojczysty i tak też nazywał się przedmiot szkolny.”
Jaki język obowiązuje w takim razie w czarnogórskich szkołach?
Karolina wspomina czasy pandemii, kiedy na ekranie telewizora zobaczyła, że zajęcia online odbywają się z języka czarnogórsko-serbsko-bośniacko-chorwackiego. Taki zapis jest najbardziej neutralny i nikogo nie obrazi. Rozszerzona nazwa jest coraz częściej używana, kiedy mówi się o językach krajów byłej Jugosławii. Czy to dobrze? Czy to źle? Czy ma to większe znaczenie? Odpowiedź na to pytanie pozostawiamy już Tobie Językowa Siłaczko, Językowy Siłaczu.
PS Zobacz, jak wygląda sytuacja w bośniackich szkołach 🇧🇦 🏫 😯
(w odcinku od 38:57)
