Rosyjska cyrylica – jak działa i jak się jej nauczyć?

Większości z nas rosyjska cyrylica jest bardziej lub mniej znana. Dzisiaj zapraszam na szybki kurs jej opanowania bądź przypomnienia. Spotkamy dwie odmiany rosyjskiej wersji cyrylicy (grażdanki): pisaną (почерк/пропись/рукопись; znana jako rosyjska kursywa – русский курсив, chociaż nie wszyscy piszą pochyłymi literami) oraz drukowaną (печать/печатные буквы). W druku również występuje kursywa, ale ja wolę używać określenia „pismo pochyłe”, ponieważ w niektórych fontach skursywione litery różnią się od liter pisanych ręką.

Nie jest tych liter dużo, dlatego trzeba zwrócić na nie szczególną uwagę. Zresztą same fonty różnią się między sobą wyglądem niektórych liter – popatrzcie niżej (z lewej krój prosty, z prawej pochylony, a potem kroje pokazane osobno):

Natomiast odręczne pismo powinno wyglądać tak (za Wikipedią):

 

Powinno, bo czasem wygląda tak (to pisałam ja, Jarząbek Wacław):

 

… albo tak 😉

 

Rosyjska cyrylica, a więc problemy, problemiki

W artykule Jak się nauczyć rosyjskiego? Poziom A1–A2 zwracałam uwagę na problemy związane z nauką cyrylicy oraz podałam kilka najprostszych patentów na jej opanowanie. Poniżej kilka moich dalszych refleksji. Dla lepszego odczytania tekstu litery nie będą pochylone (jak to zazwyczaj robimy).

Z mojego krótkiego, acz intensywnego doświadczenia studencko-nauczycielskiego wynika, że przy nauce pisania i czytania największą trudność sprawiają litery:

1. identyczne lub bardzo podobne do polskich (w druku bądź piśmie odręcznym): в, д, и, к, н, п, р, с, т, у, х, ш,
2. podobne do siebie: odręczne а–odręczne о; в–ь; е–ё (zwłaszcza w druku, gdzie nie stosuje się kropek nad [jo]); з–э; akcentowane и–й; л–п; м–ил–лл–ш (czasem щ)–odręczne т; odręczne п–odręczne т; ъ–ы–ь; и–у–ч–ц,
3. związane ze sobą poprzez interferencję z alfabetu łacińskiego: б–в–ь; м–odręczne т; п–н; п–р; duże г–duże п lub duże т; н–х; с–ц; и–у–ы.

Z kolei przy nauce mówienia i słuchania największym problemem jest (choć może nie w szkole, bo na początkowym etapie nie wprowadza się osobnego bloku ćwiczeń) rozróżnienie miękkości i twardości spółgłosek – zwłaszcza л – poprzez dodanie bądź nie miękkiego znaku (ь). To zresztą potwierdziła nasza mini-ankieta na Językowej Siłce, gdzie nasi Siłacze dzielili się swoimi bolączkami związanymi z nauką rosyjskiej cyrylicy. Z moich obserwacji wynika też, że dość sporo kłopotu sprawiają pary samogłosek zwykłych i jotowanych: у–ю, а–я (nie tylko po л), rozróżnienie między е oraz ё w druku (patrz wyżej) oraz znaki: miękki znak (ь) i twardy (ъ).

Jak sobie radzić, jak żyć?

Można oszukać mózg i powiedzieć sobie, że tak ma być. Że mieszanie się liter jest jak najbardziej w porządku, bo przecież miesza się ludziom z pokolenia na pokolenie (na przykład mnie się mieszało kilka lat temu na studiach, moim dzieciom służbowym obecnie). Jak się mózg oszuka, to łatwiej przychodzi potyczka. Polecam czytanie regułek przy równoczesnym korzystaniu z nich w kontekście.

Mózg twój skanuje fejsbukową ścianę pełną aktualności. Jeśli polajkujesz strony po rosyjsku, które są zgodne z twoimi zainteresowaniami, to na ścianie zobaczysz nagłówki i zajawki artykułów oraz ich opisy w postach. Zobaczysz i poczytasz! Miło, łatwo i przyjemnie. To jeden ze sposobów.

Inne pomysły na oswojenie cyrylicy, kiedy ma się pod ręką alfabet drukowany i pisany

przepisywanie słów

Podzielenie nauki alfabetu na części (np. samogłoski jotowane) i pisanie wyrazów, w których znajdują się te litery, najlepiej prostych i łatwo zrozumiałych: internacjonalizmów albo słów pochodzących z języka prasłowiańskiego, np. торт, пицца, река, борщ (tak zresztą skonstruowane są pierwsze lekcje z podręczników do nowej podstawy programowej: Как раз Olgi Tatarchyk czy Вот и мы по-новому Małgorzaty Wiatr-Kmieciak i Sławomiry Wujec); w tekście Jak się nauczyć rosyjskiego?… dałam przykład litery o (o – окно, он, она, они, овца…).

bawienie się słowami

Pisanie różnymi kolorami, wielkimi i małymi literami albo w taki sposób, żeby podkreślić znaczenie.

zadania pisemne

Wstawianie opuszczonej litery (polecam to ćwiczenie na utrwalenie miękkiego znaku), krzyżówki, uzupełnianie danych/informacji z tekstu i tym podobne.

zadania interaktywne

Czytanie w uproszczonym widoku, zabawa fontami, kolorami…

czytanie ciche i głośne

Ciche, by tekst zrozumieć; głośne, by oswoić się z wymową i połączyć literę z dźwiękiem.

czytanie przy równoczesnym słuchaniu nagrania

Mogą to być nagrania mp3, audiobooki, podcasty, wideo (z napisami bądź specjalne filmiki dla obcokrajowców, gdzie omawiane są zagadnienia związane z nauką języka rosyjskiego – przykładowy odcinek w dalszej części).

słuchanie piosenek ze zwróceniem uwagi na litery i głoski

…w tym na samogłoski redukowane (w nawiasach przykładowe litery oddające problematyczne głoski)

• Любэ, Конь (ле–лё/ль/лю; ро–ра/ру–ры; чью; и/й/samogłoski jotowane: е, ё, ю, я),
• Буерак, Страсть к курению (różnice między ю oraz у: –нию, ую, лю; ра–ро/ра–ря/ри–ре–ря; twarde i miękkie т: -сть/-ть/-тся/-ту/-тр; samogłoski jotowane: е, ё, ю, я),
• Наутулис Паупилиус, Скованные одной цепью (ль–пь; у–ю; нн–н; о–а [z uwzględnieniem pozycji akcentowanych i nieakcentowanych]),
• kOtmOs, Через неделю (лю). Nie zwracajcie uwagi na klip, jest dziwny. 

dyktanda

Takie proste, jak Диктанты по русскому языку. Диктант 1. Dictée en russe. Russian dictation.

korzystanie z rosyjskojęzycznych źródeł informacji (materiałów autentycznych)

Sklepy internetowe, mapa Google’a po rosyjsku (albo mapa Yandex), media społecznościowe po rosyjsku i rosyjskie media.

zabawy sensoryczne, a przy tym sensotwórcze

Pisanie liter palcem po wysypanej mące/kaszy/ryżu, patykiem po piasku, układanie słów z różnych przedmiotów.

pisanie w specjalnych programach (o nich będzie niżej).

Protipek 1.:

By odróżnić litery: a) małe pisane т czasem zapisywało się (a może jeszcze zapisuje?) z kreską (tyldą?) na górze, a małe pisane ш z kreską na dole, b) do о dodaje się ogonek, by nie mylić go z а.

Protipek 2.:

W odręcznym piśmie niektórzy upraszczają ж do zwykłej gwiazdki, a zamiast niektórych pisanych (na przykład в, д, л, т) stosują drukowane.

Protipek 3.:

Istniały dwa silne wzorce wymowy: wymowa moskiewska i petersburska, które dały podwaliny pod standaryzację wymowy i stworzenie normy wymowy. W drugiej połowie XX wieku zakończył się proces unifikacji wymowy. Nadal jednak należy pamiętać o wariantywności języka rosyjskiego ze względu na tradycje lokalnych społeczności.

Protipek 4.:

Popatrzcie na ten filmik, a potem spójrzcie jeszcze raz na drugi protipek 🙂

Stanowiska w sprawie: nie bądźmy nadgorliwi?

Obejrzeli filmik? Zakręciło się w głowie? Jak się czujecie z miksem drukowano-pisanych litery na tablicy u pani jutuberki? Fajnie, nie?

Istnieją dwa nurty zarówno wśród polskich, jak i rosyjskich/rosyjskojęzycznych rusycystów. (W Rosji intensywnie rozwija się metodyka nauczania języka rosyjskiego jako obcego, w skrócie РКИ – русский как иностранный). Pierwszy nurt to tradycyjne spojrzenie: uczyć pisać literami pisanymi, a czytać pisanymi i drukowanymi. Drugi nurt, łagodniejszy i pragmatyczny, mówi: przede wszystkim uczyć pisać i czytać drukowanymi (bo to się w życiu przyda). Jeżeli wprowadzać pisane, to tylko w konkretnym celu i dając wolną rękę uczniowi – niech sam wybierze, jakimi literami chce pisać. Obie opcje mają swoich zwolenników. Ja zaliczam się do tej drugiej opcji z wersją, że uczeń może pisać drukowanymi, natomiast ja konsekwentnie piszę na tablicy pisanymi. Nie ukrywam, że temat nie jest prosty i łatwy. Mam ogromne wątpliwości, czy to dobrze, czy niedobrze, że na te drukowane pozwalam. Ale… dostałam patent, z którego zaczęłam korzystać. [SPRAWDŹ JAKI]

Cud techniki, czyli rosyjska cyrylica 2w1

Są takie programy do konwersji pisma: wpisuje się coś rosyjską cyrylicą (drukowaną), a otrzymuje przepiękną wersję pisaną „odręczną” kursywą. Nazywają się te programy generatorami. Pierwszy generator pokazała mi moja koleżanka Wiktoria Batarowska, również nauczycielka rosyjskiego, za co serdecznie jej dziękuję. (Klikajcie tutaj: Онлайн прописи для письма. Буквы и цифры).  Nie zdążyłam jeszcze wypróbować, gdy trafiłam na szkolenie z efektywnych metod nauczania języka rosyjskiego. Prowadząca jeden z modułów, dr Justyna Deczewska, opowiadała o nauce pisania cyrylicą na zajęciach zdalnych. Pokazała tę stronę i kilka kolejnych. Do testów na moich uczniach wybrałam ten: Primo-Tempo: генератор прописей. Testy przebiegły pomyślnie: uczniowie bez problemu przepisali teksty życzeń zaczerpnięte z podręcznika, bazując na przekonwertowanym piśmie. Przepisali nawet ci, którzy wcześniej wybierali pisanie pismem drukowanym. Można? Można. Pani Doktor, melduję wykonanie zadania 😉

Życzę Wam wielu cudownych chwil z rosyjską cyrylicą

Wasza Joanna

A na koniec coś miłego, czyli obcokrajowcy, którzy mierzą się z rosyjską cyrylicą. Uwaga! Nie polecam Polakom uczenia się cyrylicy z anglojęzycznych źródeł, ponieważ transkrypcja angielska jest trudna w odbiorze, spójrzcie zresztą sami: