Czy węgierskie wino jest faktycznie czerwone? Czy idąc do sklepu na Węgrzech poprosimy o vörösbor czy o pirosbor? Między innymi o tym w dalszej części artykułu. Zapraszam na rozprawę o węgierskiej czerwieni!
Czerwień jest barwą bardzo często spotykaną na Węgrzech i jest cechą charakterystyczną wielu elementów węgierskiej kultury: pirospaprika, a magyar zászló (piros, fehér és zöld), vörösbor – czerwona papryka, węgierska flaga czy czerwone wino.
Nazewnictwo jednego z bazowych kolorów usystematyzowano w oparciu o wiele badań. Mogłoby się wydawać, że skoro coś jest czerwone, to jest czerwone i kropka, ale nie bez powodu język węgierski zajmuje czołowe miejsce wśród najtrudniejszych języków świata. Będąc nie do końca świadomym, każdy uczeń w pierwszej chwili będzie skakał z radości, że Madziarzy oddają do jego dyspozycji aż dwa przymiotniki przypisane do barwy czerwonej, nie wiedząc, że doprowadzi to jedynie do wygospodarowania kolejnych godzin na przyswojenie wyjątków.
Dwaj bohaterowie tego artykułu, a mianowicie przymiotniki: vörös i piros, są obiektem zainteresowania naukowców, którzy na przestrzeni lat wypracowali kilka koncepcji, ale także są spory wśród samych Węgrów dotyczące słuszności użycia jednego z nich, bowiem jedni wykorzystują z rzeczownikami piros, a inni vörös. W niektórych sytuacjach jest to błąd, a w niektórych jak najbardziej poprawne postępowanie.
Czerwony czy… czerwony?
Zacznę od koncepcji nr 1, według której słowa „piros” używa się do określenia czerwonego o odcieniu niebieskawym, natomiast vörös do czerwieni żółto-brązowej. Problem w tym, że w życiu codziennym nie ma czasu na zastanawianie się czy to jabłko znajduje się na palecie barw bliżej odcieni niebieskawych, czy też tych z drugiej strony barykady.
Z kolei autorzy koncepcji nr 2, zwracają uwagę na emocjonalne zabarwienie tych dwóch przymiotników. Piros używamy, gdy czerwień ma znaczenie pozytywne względem jakiegoś rzeczownika czy ogólnie sytuacji, którą opisujemy. Natomiast „vörös” ma wydźwięk antagonistyczny, a raczej mroczny i służy nam do określenia barwy rzeczowników z konotacją negatywną np. vörös zászló – czerwona flaga, ale chodzi tutaj o flagę Komunistycznej Partii Węgier (Magyar Kommunista Párt).
Koncepcja nr 3 zakłada, że słówko „piros” jest po prostu jaśniejszym odcieniem czerwieni, natomiast „vörös” odpowiada barwie krwi (darker hue of piros – bloody red). Wydaje sie to być najsensowniejszą opcją, ponieważ vörös wywodzi się od slowa „vér” – krew -> „véres” – krwawy/krwisty -> „vörös” – czerwony, krwisto czerwony.
Jednak dla uproszczenia można przyjąć, że „piros” stosuje się w szerszym znaczeniu (powszechniej) jako przymiotnik neutralny, natomiast „vörös” jest słowem starszym i można powiedzieć, że ma status bardziej elitarny, symboliczny. „Piros” służy przede wszystkim do opisu zewnętrznego rzeczownika, dojrzałości (np. owoców i warzyw) czy części ciała. „Vörös” pojawia się przede wszystkim przy nazwach własnych, opisuje cechy charakterystyczne pojawiające się przy odczuwaniu gniewu i wysiłku fizycznego czy seksualności.
Mam nadzieję, że udało mi się przedstawić sytuację w miarę klarownie i na zakończenie pozwolę sobie przedstawić kilka przykładów, które może umożliwią Wam ustalenie pewnego schematu działania w konfrontacji z nieszczęsną czerwienią:
🔴 Krótki przerywnik na… językową polecajkę.💡🌏
Jeśli chcesz zanurzyć się w węgierskiej kulturze, poznać więcej węgierskich ciekawostek, koniecznie obejrzyj poniższy odcinek Podcastu Językowa Siłka, w którym Patryk — założyciel Językowej Siłki rozmawia z Olgą, ekspertką od wszystkiego, co jest związane z Węgrami. 🇭🇺
Dowiesz się z niego jakich błędów nie popełniać na początku nauki, poznasz najlepsze węgierskie seriale oraz odpowiedź na pytanie — czy język węgierski naprawdę jest tak trudny, jak mówią? 🎬⤵️
Piros + rzeczownik:
piros lámpa – czerwona lampa
piros pont – czerwony punkt/kropka
piros szín – czerwony kolor
piros szoknya – czerwona suknia
piros száj – czerwone usta
piros labda – czerwona piłka
piros nyelv – czerwony język
piros lap – czerwona kartka
Vörös + rzeczownik:
vöröskereszt – czerwony krzyż
vörösbor – czerwone wino
vörös csillag – czerwona gwiazda
vörös zászló –czerwona flaga
vörös fény – czerwone światło
vörös áfonya – borówka czerwona
vörös arc – czerwona twarz
vörös szem – czerwone oko
vörös rúzs – czerwona szminka
vörös réz – miedź
Skoro interesują Cię materiały o języku węgierskim, bardzo możliwe, że poniższe artykuły Językowej Siłki również okażą się dla Ciebie wartościowe (kliknij tytuł, aby przejść do tekstu):
- Węgierski Starter Pack dla początkujących
- Przewodnik po węgierskiej koniugacji (i nie tylko)
- Jak mieć codzienny kontakt z językiem węgierskim – metoda całkowitego zanurzenia
Źródła:
- Benczes, E. Tóth-Czifra – ,,The Hungarian colour terms piros and vörös”
- Zsuzsa Pontifex „Węgierski dla początkujących”
- Mroczko „Język węgierski dla początkujących”
- SZÍNKOMMUNIKÁCIÓ: http://www.szinkommunikacio.hu/24_04.htm
